De ster van Bethlehem als een conjunctie van sterren en planeten heeft oude papieren. Het is daarom geen wonder dat de samenstand van Jupiter en Saturnus van komende maandag daarmee in verband wordt gebracht. Zeker nu de kerstdagen dichterbij komen.

Is een samenstand een logische verklaring van de ster van Bethlehem?

De Bijbel verstrekt een aantal feiten die daarop zouden kunnen wijzen. De wijzen uit het oosten –Perzische magiërs, zoroastrische priesters en deskundige astrologen– ging op reis naar het westen, naar Jeruzalem, nadat ze in het oosten een heldere ster hadden gezien. Ze hebben wellicht via Daniël, die eeuwen daarvoor tot hun kring behoorde, kennis gekregen aan de voorzegging van Bileam in Numeri 24:17. Zo verklaart prof. F. W. Grosheide de reis: „Er zal een ster voortgaan uit Jakob, er zal een scepter uit Israël opkomen.”

Ook betoogt de Romeinse historicus Tacitus (56-117) dat er rond het begin van de jaartelling in oosterse landen een algemene verwachting bestond dat er een groot en machtig vorst zou verschijnen, „voortkomend uit Judea.”

Wat zagen de wijzen uit het oosten?

Daarover zijn tal van ideeën geopperd, die variëren van een bolbliksem, een meteoor of vallende ster, tot een komeet, een exploderende ster en een samenstand van planeten.

Welke ideeën lijken logisch?

De reis van de wijzen moet maanden hebben geduurd. Als de ster een astronomische oorzaak heeft, moet deze over een langere periode of vaker dan eenmaal zichtbaar zijn geweest. Ook moet de ster bijzonder genoeg zijn geweest om die lange reis te ondernemen. Een vallende ster en een bolbliksem vallen dus af.

Was het een komeet?

Een komeet bestaat uit stof, ijs en gas en draait in een baan om de zon. Wanneer zo’n dwaalster dicht bij de zon komt, laat hij zijn lange stofstaart duidelijk zien als een lichtgevende streep aan de nachtelijke hemel. Colin R. Nicholl, voormalig hoogleraar Nieuwe Testament in de VS verdedigt de visie dat de ster een komeet is geweest; de kern en de staart daarvan zouden zich als een scepter aan de hemel vertonen.

Een komeet is echter eeuwenlang beschouwd als onheilsbrenger. De kans dat de wijzen een komeet als symbool voor de geboorte van de nieuwe koning zagen, is daarom erg klein, menen astrofysicus Peter Barthel en nieuwtestamenticus Geurt van Kooten in hun boek ”The Star of Bethlehem and the Magi” (2015).

Een ontploffende ster dan?

Een ontploffend ster, een nova of supernova, is soms zo helder dat deze overdag zichtbaar is. Toch is ook een (super)nova minder waarschijnlijk. Perzische magiërs zullen een (super)nova hebben opgevat als een verstoring van het zogeheten ”heilige evenwicht” tussen de sterren. De geboorte van een Koning zullen ze daaruit niet hebben afgeleid. Er is bovendien geen enkele heldere supernova bekend rond het begin van de christelijke jaartelling.

Is een samenstand waarschijnlijk?

Volgens de Amerikaanse astronoom Michael Molnar wel. Hij beweert in ”The Star of Bethlehem” (1999) dat de maan op 20 maart en 17 april van het jaar 6 voor Christus voor de planeet Jupiter schoof, in het sterrenbeeld Ram. Volgens Molnar was Ram het astrologische teken van Judea. Tegen Molnars opvatting pleit dat deze samenstand te vroeg heeft plaatsgehad. De Heere Jezus is kort voor de dood van Herodes de Grote geboren. Deze overleed in het jaar 4 of 1 voor Christus.

Maar er zijn meer opvallende samenstanden van planeten geweest rond het begin van de jaartelling. In het jaar 7 voor Christus was er een drievoudige conjunctie van Jupiter en Saturnus in sterrenbeeld Vissen (het astrologische symbool voor Israël en de Joden): op 29 mei, 29 september en 5 december van dat jaar. Voor de wijzen zou Jupiter het symbool van de nieuwe koning zijn geweest terwijl Saturnus de oude vertegenwoordigde. De conjunctie symboliseerde zogezegd een wisseling van machthebbers. Deze samenstand was echter niet bijzonder genoeg, omdat beide planeten optisch niet dichter bij elkaar kwamen dan de minimale afstand van twee volle manen. Komende maandag bedraagt die afstand eenvijfde van een volle maan.

Jupiter komt nog een keer voor in een horoscoopfiguratie. Op 17 juni in 2 voor Christus leken Jupiter en Saturnus samen te smelten tot één zeer heldere lichtbron in sterrenbeeld Leeuw. Venus als de godin van vruchtbaarheid, Jupiter als koning van de planeten, en de Leeuw als het symbool van de Koning van Juda. Op het oog een ideale kandidaat.

Maar is zo’n samenstand dan wel een logische verklaring?

Niet echt. Dergelijke samenstanden zijn niet uniek. Perzische wijzen konden die gewoon voorspellen. Maar de ster van Bethlehem was een onverwacht en buitengewoon verschijnsel, verklaart Donald DeYoung, hoogleraar natuurkunde aan Grace College in Winona Lake (VS). Het zou een bovennatuurlijk licht kunnen zijn geweest.

In die richting zoekt Stuart Burgess, hoogleraar engineering design aan de universiteit van Bristol, het ook. In Mattheüs 2:9 staat immers: „En zie, de ster die zij in het oosten gezien hadden, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats waar het Kindeken was.” Een natuurlijke ster kan mensen niet geleiden vanuit Jeruzalem en staan boven een specifiek huis. De wijzen moeten de ster hebben beschouwd als meer dan een natuurlijk fenomeen; ze noemden die „Zijn ster.”

Wat is die ster dan geweest?

Het valt astronoom Danny Faulkner op dat in de Bijbel engelen ook ”sterren” worden genoemd. „Zodoende hebben velen geconcludeerd dat de kerstster een verschijning van engelen is geweest.” Anderen menen dat deze ster een vertoning was van de Sjechina, de heerlijkheid van God; „God wordt immers de ”Vader der lichten” genoemd.” Maar deze „rustte” in de tempel te Jeruzalem (1 Kon. 9:3).

Faulkner laat in het midden wat de ster werkelijk is geweest. „Hoe dan ook, het is ontzettend lastig om de beschrijving die Mattheüs geeft van de ster te combineren met één of ander astronomisch verschijnsel. Maar er bestaat geen enkele reden waarom christenen bang zouden moeten zijn voor een bovennatuurlijke verklaring.”

Kortom, deze ster blijft na eeuwen studeren één een van de grootste mysteries uit de Bijbel en de astronomie.