Het is begin 2014: een speciale commissie van het ministerie van Economische Zaken, de Dienst Landelijk Gebied, de provincies Gelderland en Utrecht en de gemeenten Culemborg en Vianen dagen belangstellenden uit om met plannen voor het te koop staande Fort Everdingen te komen. Er reageren achttien ondernemers; het project van Marco Lauret en Danielle Duits past het best binnen de eisen en wint. „Begin april 2015 kregen we de sleutel en konden we aan de slag”, vertelt Marco Lauret (50).

Marco, Danielle Duits en hun kompanen beginnen met een flinke schoonmaakbeurt van het complex. „Het terrein was jarenlang van Defensie geweest. Er lag prikkeldraad, er stonden hoge hekken, veel gebouwen waren in slechte staat. Dat hebben we allemaal eerst aangepakt. Het was in het begin vooral puinruimen. Bovendien was er geen riolering op het terrein. In mobilisatietijd verbleven er 500 soldaten op het fort. Maar er was dus geen riolering; ontlasting liep via putten zo de slotgracht in. Daar hadden we niet op gerekend.”

In september 2019 stellen de gemeenteraden van Vijfheerenlanden en Culemborg in een gezamenlijke vergadering het nieuwe bestemmingsplan voor het fort vast. Zo’n gecombineerde raadsvergadering was nodig, omdat de grens van de provincies Utrecht en Gelderland én die van de gemeenten Vijfheerenlanden en Culemborg dwars door het fort loopt. „We namen een uniek besluit tijdens een unieke bijeenkomst op een unieke locatie”, zeggen de burgemeesters Jan Pieter Lokker (Vijfheerenlanden) en Gerdo van Grootheest (Culemborg).

Burgemeester Lokker belooft dat de gemeente Vijfheerenlanden haar buren nooit (meer) onder water zal zetten. Want dat was de tactiek in vroeger dagen: de Waterlinie was bedoeld om Holland te beschermen en dat ging steevast ten koste van het grondgebied van de andere provincies.

Ideale bierbewaarlocatie

Nu zijn Lauret en Duits druk in de weer om hun plannen te realiseren. Een van de pijlers van hun onderneming is de bierbrouwerij. In de vertrekken waar ooit zo’n 250 ton buskruit werd verwerkt en bewaard en waar munitie lag opgeslagen, ligt nu in alle rust bier te rijpen. Het fort blijkt namelijk een ideale bewaarlocatie voor bieren te zijn.

Ook ‘gewone’ liefhebbers kunnen hun biercollectie voor rijping in het fort onderbrengen. Marco: „Door de dikte van de muren heerst hier een constante apparatuur van 8 tot 15 graden. Het is een natuurlijke koelkast. Ons proeflokaal bevindt zich in een van de genieloodsen op het terrein, direct naast het torenfort, en wordt door een glazen tussenwand gescheiden van de brouwinstallatie.”

Ingenieus filtersysteem

Van het bier dat nu op Fort Everdingen wordt gebrouwen, is gewoon kraanwater de basis. „Het fort heeft echter ook een eigen watervoorziening met een ingenieus filtersysteem. Op het dak van de Contrescarp ligt een dikke laag grond. Het regenwater zakt door deze laag en komt via speciale druipkokers terecht in een ondergronds waterbassin. Een vernuftig systeem dat ooit bedacht werd om bij een langdurige belegering over voldoende schoon drinkwater te kunnen beschikken. Dat levert nog altijd uitstekend water op. We zijn nu aan het testen of we dat gefilterde fortwater kunnen gebruiken tijdens het brouwproces.”

Op het fortterrein is verder een kleine natuurcamping ingericht, speciaal voor tenten, met een aparte plek voor campers. Er zijn faciliteiten voor het geven van proeverijen, feesten, partijen en zakelijke bijeenkomsten. „De camping loopt uitstekend en de camperplaatsen zijn het hele jaar bezet. Mensen trekken er steeds meer op uit en ze weten ons goed te vinden. Ze genieten van de rust op het terrein, bovendien kan in de directe omgeving van het fort heerlijk gewandeld en gefietst worden.”

Zorgbrouwerij

Een ander aspect van het nieuwe fort is de ”zorgbrouwerij”. Op het complex vinden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een zinvolle dagbesteding. „Er is volop te doen. Het terrein is enorm groot. Ze werken in het groenonderhoud, helpen mee met het opknappen van de gebouwen of zijn actief in de brouwerij.”

Bij de nieuwe weg die is ingeslagen moeten de nieuwe eigenaars voldoen aan een aantal randvoorwaarden, vertelt Lauret. „Het fort moet toegankelijk blijven voor bezoekers. Het terrein is sowieso opengesteld voor publiek, maar we geven ook rondleidingen in het fort. Bovendien is het een rijksmonument. Dat moeten we in stand houden. In totaal staan er 23 monumentale gebouwen op het terrein, die we consolideren. Dat geldt ook voor de aanwezige natuurwaarden. Het Fort is heel lang een afgesloten terrein geweest; daardoor groeien hier bijzondere planten.”

Trekpleister voor vleermuizen

Vanwege de vele in- en uitvliegopeningen, de constante temperatuur en de hoge vochtigheid is het torenfort bovendien een trekpleister voor vleermuizen. Zo’n honderd exemplaren overwinteren jaarlijks op het fort; hun aantal wordt geteld door de Zoogdierenvereniging. Om de dieren niet te storen, is de toren van september tot april gesloten.

Marco Lauret heeft er alle vertrouwen in dat de nieuwe aanpak het fort een nieuwe toekomst heeft gegeven. „Het is een meerjarenplan, maar we liggen mooi op koers. In het begin kregen we subsidie, maar het is de bedoeling dat we onszelf gaan bedruipen. En dat lukt”, aldus de eigenaar, die nog elke dag geniet van zijn nieuwe werkplek. „Het blijft een bijzondere locatie. Alleen de entree al. Maar ook het complex zelf: heel uitgestrekt, tegelijk heel intiem. Het went nooit, ik vind het elke dag weer een voorrecht om hier te werken.”

Bestemmingsplan

Ook SGP’er Dick den Hertog, al sinds 1982 raadslid, heeft positieve herinneringen aan Fort Everdingen, zowel bestuurlijk als persoonlijk. Dat vertelde de inwoner van Zijderveld tijdens de gemeenschappelijke vergadering van de gemeenteraden van Vijfheerenlanden en Culemborg, waarin begin september het nieuwe bestemmingsplan voor het fort werd vastgesteld. „Ik vind het bijzonder dat ik hier als raadslid bij betrokken ben. Ik ben de laatste 47 jaar niet verhuisd, en ook Fort Everdingen is niet verplaatst, maar het is wel de derde gemeente waarin ik raadslid ben én waar Fort Everdingen onder valt.”

Fort Everdingen behoorde namelijk tot 1986 tot de gemeente Everdingen, daarna tot Vianen en sinds kort tot Vijfheerenlanden. Den Hertog: „In al deze gemeenten was of ben ik raadslid.”

Schaatsen op de fortgracht

De SGP’er heeft persoonlijke herinneringen aan het fort. „Zo rond 1960 gingen we als schooljeugd van Zijderveld nogal eens schaatsen op de fortgracht. Zeker bij winderig weer, want daar schaatste je beschut. Dat maakte het aantrekkelijk. Een andere aantrekkingskracht was dat er veel jeugd was, zowel jongens als meisjes.”

Verder deed Den Hertog als 15-/ 16-jarige vakantiewerk rondom het fort. „Het fort zelf mochten we niet op, want daar scheen munitie te liggen. In die tijd was dat nog om de Russen tegen te houden. Daarom zijn die waarschijnlijk ook nooit gekomen”, lacht Den Hertog.

Balken teren

Het vakantiewerk van Den Hertog behelsde onder meer het teren van de schotbalken aan de Culemborgse kant. „We moesten die loeizware balken eerst ophijsen met een katrol. Ik ken de aanmoedigingsyell van baas Leo van der Pol uit Hagestein nog uit m’n hoofd: „Een met een wip, vlees van de kip, spek van de haan en het trekken zal beter gaan.” Daarna gingen we met met ontbloot bovenlijf en de zon hoog aan de hemel de balken teren. Dat werd een succes: we liepen bijna een eerstegraads verbranding op.”

Den Hertog is positief over de nieuwe ontwikkelingen op het Fort. „Ik ben blij dat de monumentale status behouden blijft en dat de militaire, cultuurhistorische en natuurwaarden in het bestemmingsplan verankerd zijn. Daarnaast is het logisch dat er een toeristisch- recreatieve ontwikkeling nodig is voor de exploitatie. Hierin is Fort Everdingen niet uniek; dat zien we op meer plaatsen gebeuren.”

Door de muurdikte is het binnen constant 8 tot 15 graden.

Geschiedenis in een notendop

Fort Everdingen werd rond 1840 gebouwd om de sluizen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te verdedigen. Het nam een strategisch sterke positie langs de Lek in. Kort na 1860 was het al niet meer bestand tegen de toenmalige kanonnen, zodat er een contrescarpe omheen werd gelegd.

Door de komst van die wal kon er vanuit het fort niet meer met kanonnen worden geschoten; ze verhuisden naar elders op het eiland. Het fort werd in 1870 en tijdens de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerd, hoewel er nooit een schot werd gelost.

In 1952 werd het fort buiten werking gesteld; vanaf die tijd maakte de Explosieven Opruimingsdienst er gebruik van. Toen deze dienst naar Soesterberg verhuisde, kwam Fort Everdingen „wegens vrede” te koop.

Defensie droeg het Fort over aan de Dienst Landelijk Gebied (DLG) die aan de slag ging met de herontwikkeling en verkoop Fort. In het voorjaar van 2015 vond de overdracht plaats. Volgens kenners is het fort uitzonderlijk gaaf, bovendien zouden de oude zichtlijnen uit 1840 mooi in stand zijn gebleven.