Steeds vaker lijkt een gesprek over de kwestie ”voltooid leven” met een seculiere maatschappij bijna onmogelijk. De visies over en weer liggen mijlenver uit elkaar. Omdat er nauwelijks gedeelde normen zijn, strandt de discussie al snel. Dit betoog wil handvatten geven aan hen die met seculiere argumenten de discussie (opnieuw) willen aanwakkeren.

Argumenten die autonomie en zelfbeschikking onderstrepen, domineren de discussie rondom voltooid leven. In onze neoliberale samenleving geldt het credo ”mijn wil is wet”. Het maken van morele keuzes is op ons eigen bordje beland, sinds we afgerekend hebben met God en godsdienst. Hoe meer vrijheid daarbij, hoe beter, aangezien het onze autonomie uitbreidt en consolideert. Daarom is het aanbieden en het kiezen voor de optie tot zelfdoding op het moment van voltooid leven gewenst, aldus voorstanders.

Invoelbaarheid

Echter, allereerst lijkt het beoordelen van wat voltooid leven is aan het onmogelijke te grenzen. Zowel voor artsen als voor de oudere zelf. Drieënzestig procent van de artsen die bereid zijn om hulp bij zelfdoding te verlenen, geeft aan dat invoelbaarheid van de situatie een van de redenen is om deze hulp te verlenen. Dit hoge percentage bevestigt de grote mate van subjectiviteit rondom het beoordelen van wat voltooid leven is. Invoelbaarheid is namelijk allesbehalve een absolute maatstaf.

Daarnaast spelen vele factoren – bewust én onbewust – mee met de overwegingen van de oudere zelf omtrent levensbeëindiging. Er zijn situaties waarin een oudere een doodwens uitspreekt, terwijl deze wens voortkomt uit bepaalde psychiatrische omstandigheden en de wens daarom niet authentiek is. Dat bevestigt de artsenfederatie KNMG en de adviescommissie Schnabel. Het verliezen van een echtgeno(o)t(e) kan bijvoorbeeld tijdelijk zo’n zware druk op iemand leggen dat men kiest voor zelfdoding, terwijl deze wens later niet meer aanwezig is. Mensen hebben vaak (langere) tijd nodig om zich te schikken naar bepaalde omstandigheden. Bovendien blijkt uit euthanasiedossiers vaak dat palliatieve zorg ontbroken heeft of geweigerd is door de patiënt, terwijl deze zorg harder nodig is dan ooit. In deze gevallen verwordt euthanasie tot een soort ”convenience good”, maar verdwijnen waarden die onafhankelijk zijn van het individu uit het zicht.

Autonomie

Bovendien kan het bestaan van de optie zelfdoding ouderen een nieuwe reden geven om hun leven te evalueren en in bepaalde gevallen ook te willen beëindigen. Vergelijk het met de onbewuste invloed van reclame op de consumentenvraag. Daarmee komt echter wel de autonomie van de beslissing in het geding.

Ook mogen we niet onderschatten de beïnvloeding van een oudere door sociaal(economische) factoren, waarvan de angst om een last te zijn of te gaan vormen voor mantelzorgers en maatschappij niet de minste is. Zelfdoding is dan geen vrije keuze meer. Veel onderzoeken laten zien dat deze angst de reden is om het leven als voltooid te beschouwen. Dat lijkt me een zorgwekkende ontwikkeling. Het wérkwoord zorgen lijkt steeds meer gepaard te gaan met zuchten. Toch niet omdat zorgen ons tijd en geld kan kosten en verbonden is aan zelfopoffering? Zelfdoding bij voltooid leven lijkt in toenemende mate op te schuiven naar een oplossing voor maatschappelijke problemen. Dat spreekt boekdelen over onze maatschappij.

Een ander, minder vaak gehoord (verzwegen?) argument is dat het lijden van verzorgers en omstanders zo zwaar is dat levensbeëindiging van de toch al lijdende oudere de beste optie is. Het eigen lijden wordt dan op dat van de patiënt geprojecteerd. Dat is bezwaarlijk, omdat levensbeëindiging dan tegen de wens van de patiënt in zou kunnen plaatsvinden.

Bovendien blijkt de levenskwaliteit niet altijd zo slecht is als verwacht wordt door de omstanders. Zo blijkt dat patiënten met het locked-in syndroom, waarbij men lijdt aan een (bijna) volledige verlamming, de kwaliteit van hun leven gemiddeld met een zeven beoordelen. Dat is vergelijkbaar met de waardering van de levenskwaliteit door een gemiddelde student.

Jongeren

Tot nog toe ging het over ouderen; het is veel mensen een brug te ver om het hierbij over jongeren te hebben. Toch opent het toestaan van zelfdoding bij voltooid leven bij ouderen ook de deur voor mensen die jonger zijn. Want, waarom zij niet? Veel hoogleraren en artsen signaleren dit hellend vlak. Anesthesioloog en pijnbestrijder dr. Paul Lieverse, verbonden aan Erasmus MC Rotterdam, schrijft in Trouw (11-1-2015): „De verschuiving van het criterium ‘ondraaglijk lijden’ naar ‘kwaliteit van leven’ opent de deur naar nieuwe doelgroepen, zoals ernstig gehandicapte pasgeborenen en ouderen met gevorderde dementie.” De groepen waarover Lieverse spreekt zijn wilsonbekwaam, waardoor hij zich cynisch afvraagt: „Waarom mensen niet uit hun lijden verlossen die daar zelf niet om kunnen vragen?”

De discussie rondom voltooid leven is erg complex, juist ook vanwege de gevoeligheid ervan. Maar precies daarom is uiterste voorzichtigheid geboden en zijn fouten ontoelaatbaar. Omdat er te veel factoren zijn die de keuze voor zelfdoding bij voltooid leven beïnvloeden, is het beëindigen van dit leven zeer onwenselijk. Investeren in onze ouderen en de zorg heeft de toekomst, niet het maskeren van problemen. Laten we alstublieft niet opnieuw als God willen zijn, maar blijven wie we waren: menselijk mens!

De auteur is bachelorstudent Biomedische Wetenschappen (Universiteit Utrecht).