Met het verwerven van 14 procent van de aandelen van genoemde luchtvaartcombinatie beoogt Nederland binnen dat concern een gelijkwaardige partij te zijn voor de Fransen en daarmee beter de positie van onze ‘blauwe zwaan’ en van Schiphol te kunnen waarborgen. Het parlement juicht de onder de regie van minister van Financiën Wopke Hoekstra uitgevoerde transactie toe, zo werd deze week bevestigd in een debat.

Een overname van Sandd door PostNL, waardoor er straks weer een monopolist opereert als brievenbezorger, kan eveneens rekenen op instemming. Het illustreert de verandering in het denken van de politiek over de rol van de overheid in relatie tot het bedrijfsleven. Zijn we niet te ver doorgeschoten in ons vertrouwen op de markt?, is de twijfel die valt te beluisteren.

RSV

In het verleden waren staatsondernemingen niet ongebruikelijk. Zo was de vroegere PTT volledig eigendom van ‘Den Haag’. Voor onder andere de Rijkspostspaarbank, de energieleveranciers en de mijnen in Limburg, waaruit DSM voortkwam, gold hetzelfde.

In het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw, toen de economie in slechte conditie verkeerde, praatte de Tweede Kamer regelmatig over financiële steun voor weer een bedrijf in problemen. Maar later in dat decennium bloeide de liefde op voor de vrije markt. De parlementaire enquête naar de gang van zaken binnen het failliete scheepsbouwconglomeraat Rijn-Schelde-Verolme (RSV) toonde aan dat er met de diverse reddingsoperaties heel veel belastinggeld was verkwist. Laat de markt haar werk doen, houd activiteiten niet kunstmatig overeind, probeer waar mogelijk staatsparticipaties te verzilveren, luidden de conclusies.

Internationaal predikten de Amerikaanae president Ronald Reagen en de Britse premier Margaret Thatcher dat overheden voortaan op afstand dienden te blijven. Deregulering, liberalisering en privatisering werden de kernbegrippen van deze benadering. Minder bemoeienis zou leiden tot meer concurrentie, meer efficiency, meer innovatie, meer keuzes en lagere consumentenprijzen. Tegelijk gingen de grenzen verder open en tekende zich de globalisering af. Onmiskenbaar gaf deze omslag wereldwijd een sterke impuls aan de economische groei.

In Nederland bracht de overheid telecomaanbieder KPN en chemieproducent DSM naar de beurs. Zij verkocht haar belangen in onder meer DAF en Hoogovens. Het scheelde niet veel of zelfs Schiphol was afgestoten aan particuliere beleggers. Ondanks die privatiseringsgolf bezit de staat overigens nog steeds een reeks deelnemingen, zoals in Tennet, de NS en de haven van Rotterdam.

Fokker, dat altijd was beschouwd als een parel van onze industrie, ging in 1996 ten onder. Den Haag liet het gebeuren. Bedrijven hoefden niet meer aan te kloppen om hulp. Dat paste niet bij de opvattingen in die tijd.

Financiële crisis

Maar als een grote bank dreigt om te vallen, ligt dat toch wat anders. Dan raken de stabiliteit van het financiële systeem en de spaarcenten van burgers in het geding. Dus besloot in 2008 het toenmalige kabinet als noodgreep tot nationalisatie van ABN AMRO. Een deel van de aandelen is later herplaatst op de beurs. Het in 2013 genationaliseerde SNS, dat nu de naam Volksbank draagt, is nog voor honderd procent in handen van de staat.

De afgelopen jaren gingen ook bij niet meteen levensbedreigende situaties voor bedrijven, de nationale sentimenten opspelen. Toen een Mexicaanse miljardair KPN wilde opkopen, klonk alom bezorgdheid over een uitverkoop van Hollands glorie. De overname werd als politiek ongewenst aangemerkt. Minister van Economische Zaken Henk Kamp, nota bene van de liberale VVD, kwam op voor Unilever en AkzoNobel toen die belaagd werden. En de bewindsman liet zijn afkeer blijken over een mogelijke inlijving van PostNL door het Belgische Bpost. Inmiddels wordt gewerkt aan wetgeving die vitale publieke belangen moet beschermen en die een adempauze inlast bij een vijandig bod.

Internationale trend

Ook nu volgt Nederland de internationale trend. De globalisering en de vrije markt hebben hun glans een beetje verloren. In veel landen roepen zij een reactie op in de vorm van een groeiend nationalisme, politiek en economisch. Mensen zijn bang hun baan te verliezen in het geweld van een ongebreideld kapitalisme.

Het verdedigen van eigen nationaal belang wint terrein. De VS doen het met een strategie van ”America First”, de Britten stappen uit de EU. China brengt zijn bedrijven naar de top met veelal overheidssteun. Het mondiale klimaat verandert en Nederland verandert mee. In de Tweede Kamer staan in ieder geval bijna alle fracties open voor in de toekomst weer meer aandeelhouderschap van de staat.