Wie de Waalse Kerk in Leiden binnenstapt, waant zich in een andere wereld. Een sober interieur, een 17e-eeuwse preekstoel, een 18e-eeuws orgel in middentoonstemming. En alles ademt Frans: de psalmborden met de ”pseaumes” en ”cantiques”, ”La Bible” op de lessenaar met de 150 ”pseaumes” erachter. Elke week worden de diensten in de Église Wallonne dan ook in het Frans gehouden. Voor maar weinig mensen, vertelt koster en organist Erik van Bruggen.

Het godshuis aan de Breestraat herinnert aan de tijd dat Franse en Waalse hugenoten naar de Nederlanden trokken en hier hun eigen kerken kregen. De eerste migratiestroom was na de val van Den Briel in 1572, de tweede na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685. De geloofsvluchtelingen kwamen terecht in steden als Amsterdam, Den Haag en Delft. En dus ook in Leiden.

Wat minder bekend is, is dat Leiden ook de bibliotheek van de Waalse gemeenten in Nederland herbergt. Deze Bibliothèque Wallone was vanaf 1890 aan het Pieterskerkhof gevestigd. Sinds 1998 is de collectie archiefstukken en boeken ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek.

Genève

De bibliotheek van de Walen telt preken van Franse voorgangers, gravures van predikanten en gebouwen, verslagen van Waalse synodes en een bijzonder kastje met penningen, zo laat conservator dr. Anton van der Lem in de kelder van de bibliotheek zien.

De collectie bevat ook een aantal Franse psalmboeken uit de tijd van de Reformatie. Van der Lem heeft er wat klaargelegd: een editie uit 1562 die in Caen is gedrukt, een exemplaar uit Lyon uit 1563, een psalmboek dat in 1576 in Genève werd uitgegeven.

Maar ook in Leiden zelf werden Franse psalmboeken gedrukt. Onlangs verwierf de bibliotheek een unieke uitgave uit 1602, gedrukt bij de Leidse drukkers Jan Paedts Jacobsz. en Jan Bouwensz., waarin zowel de Franse psalmen van Marot en Beza als de vertaalde psalmen van Datheen staan. Het mini-exemplaar is opgenomen in de Bibliothèque Wallone.

Renaissancemuziek

Vanuit de gedachte dat de psalmen uit dit Waalse archief weer tot klinken moeten komen, is de Initiatiefgroep Clément Marot een pilot gestart. Zondagmiddag wordt in de Leidse Waalse Kerk een aantal psalmen van Marot uitgevoerd – de psalmen die Beza voor het Geneefse Psalter berijmde, blijven buiten beschouwing.

Zangeres Margot Kalse, artistiek leider van het Leidse ensemble Trigon, gaat met haar gezelschap de muziek tot klinken brengen. Ze heeft een boeiend programma samengesteld rond vier psalmteksten van Marot, vertelt ze enthousiast.

Het gaat om renaissancemuziek uit de 16e eeuw, zegt Kalse. Dat was ook de periode waarin langzamerhand het Geneefse Psalter ontstond op de ons bekende wijzen. Maar de psalmteksten van Marot hadden een bredere verspreiding, en werden door componisten ook op andere melodieën getoonzet.

Trigon zingt bijvoorbeeld Psalm 10 van Marot op de melodie die voor zijn eigen liefdesgedicht ”D’où vient cela, belle, je vous supplie” werd geschreven. De muziek van Claudin de Sermisy stamt al uit 1530, voor de eerste Geneefse melodieën werden gecomponeerd.

Marot berijmde destijds Psalm 6 als eerste. Kalse laat met haar ensemble horen hoe verschillende componisten met zo’n psalm omgingen: van eenvoudige zettingen van Clément Janequin en Goudimel, tot de ingewikkelde meerstemmigheid van ‘onze’ Sweelinck.

Mooie taal

Wat heeft Kalse zelf met deze psalmen? „Ik ben rooms-katholiek opgegroeid, dus niet met deze psalmen. Wel ben ik via de neerlandistiek veel bezig geweest met oude Nederlandse psalmberijmingen. En voor dit project heb ik me in Marot en in deze Franse muziek verdiept. Het is mooie taal en het zijn mooie melodieën. Ik heb wel wat met deze psalmen gekregen.”

Dromen van groter project rond collectie

Het project om de Franse psalmen uit de Bibliothèque Wallone voor het voetlicht te halen, is een gezamenlijk initiatief van de Universiteitsbibliotheek Leiden, het Leidsch Dagblad, de Leidse Waalse Kerk en de Contactgroep Leidse Koren.

Ook dr. Dick Wursten uit Antwerpen, in 2009 gepromoveerd op de psalmen van Clément Marot (1496-1544), is betrokken bij de pilot. Hij geeft tijdens de uitvoering in de Waalse Kerk een toelichting bij de psalmen van de Franse dichter. Hij heeft ook een gebed voor en een dankzang na het eten van Marot aangedragen, die door een projectkoor worden uitgevoerd.

Dr. Anton van der Lem, conservator van de Leidse Universiteitsbibliotheek, heeft voor de gelegenheid een zogenoemde pop-upexpositie samengesteld waarin psalmboekuitgaven uit de Bibliothèque Wallone te zien zijn. In een presentatie zal hij aandacht vragen voor wat de bibliotheek van de Waalse kerken allemaal in huis heeft.

Het Leidse ensemble Trigon van Margot Kalse vertolkt de Psalmen 6, 10, 33 en 137 van Marot in zettingen van 16e-eeuwse componisten als Hubert Waelrant, Claude Goudimel, Clément Janequin, Pascal de l’Estocart en Jan Pieterszoon Sweelinck. Deze muziek komt overigens niet uit de Bibliothèque Wallone.

Behalve Trigon verlenen ook luitist Earl Christy en organist Erik van Bruggen hun medewerking. Het Marotprojectkoor wordt geleid door Donald Bentvelsen.

Doel van de proef, die mogelijk werd door subsidie van onder andere de gemeente Leiden, is om af te tasten of er draagvlak is voor een meer omvattend project rond de psalmen van Marot, zegt Kees van der Steege van de Initiatiefgroep Clément Marot. Waarop hij dan doelt? „We denken bijvoorbeeld aan landelijke concerten of aan studiedagen. Je kunt ook denken aan het verstrekken van studiebeurzen om de poëzie van Marot verder uit te diepen. Ook zou de Bibliothèque Wallone verder ontsloten kunnen worden. Er zouden cd-opnames gemaakt kunnen worden en uitzendingen voor Radio 4.”

Voor zijn eigen gemeente, de Waalse Kerk in Leiden, denkt Van der Steege aan het uitvoeren van meerstemmige psalmzettingen tijdens reguliere kerkdiensten of concerten.