Neem een gewone verjaardag. „Nee, dank je”, zegt een van de bezoeksters, als haar een schotel met prachtige punten zelfgebakken mokkataart wordt voorgehouden. Zelfgenoegzaam kijkt ze de kring rond: „Ik neem al een maand geen suiker meer, en ik voel me er zó súpergóéd bij!”

Haar buurman probeert onmiddellijk zijn buik in te houden, haar buurvrouw gaat iets rechterop zitten. De jarige gastvrouw haast zich iedereen te verzekeren dat ze veel minder suiker in de taart gedaan heeft dan het recept voorschreef. Toch kijken de mensen aan de overkant van de kring nu schuldbewust naar hun bordje met de taartpunt die ze zich net nog met verlekkerde blik toe-eigenden. Wie durft er te genieten van zo veel slechts?

Het schuldbewuste gevoel dat ineens in de kamer hangt, komt doordat iedere aanwezige, bewust of onbewust, de onuitgesproken moraal deelt: een mens moet gezond leven, een mens mag niet te dik zijn, een mens moet sterk zijn en niet voor verleidingen bezwijken, een mens moet flink in beweging blijven en niet te veel ongezonde dingen eten. En als je je níét aan al die geboden houdt, volgt de straf op de zonde vanzelf.

Zo’n alledaags voorbeeld –wie erop letten gaat, ziet elke dag wel vergelijkbare uitspraken en gedragingen voorbijkomen– laat zien hoe het ”gezonde leven” voor menigeen stilletjes de trekken van een religie begint aan te nemen. Al is er ook op dit vlak sprake van rekkelijken en preciezen.

Er zijn op dit terrein grote verschillen tussen sociale groepen. Even heel zwart-wit gezegd: hoogopgeleide stadsbewoners zijn het meest gevoelig voor de gezondheidstrend, terwijl in achterstandswijken juist overgewicht en ongezond leven een probleem vormen. De hang naar gezond leven en gezond eten kan trouwens ook samenhangen met duurzaam en milieubewust leven (wat weer een iets andere discussie oplevert, maar dat terzijde).

De meest principiële aanhangers van het gezonde geloof verstaan geen grapjes als het gaat om superfoods, sporten, niet roken, water drinken, bewegen, suiker mijden, groente eten enzovoort. Ze zijn zo overtuigd van hun dogmatische standpunten en strenge levenspraktijk dat ze ook zending bedrijven en liefst hun moraal aan iedereen willen opleggen – reden waarom er bijvoorbeeld godsdienstoorlogen over E-nummers, over melk of over gluten kunnen ontstaan.

Er zijn voedselgoeroes en dieetprofeten, er zijn geboden en leefregels en vastentijden, er wordt ‘gezondigd’ met schuldgevoelens als resultaat, er zijn steungroepen en bijeenkomsten. En er is de verplichte wekelijkse gang naar de sportschool – met hetzelfde argument als waarmee sommige mensen zichzelf tot de kerkgang bewegen: of je nu zin hebt of niet, het is goed voor je.

In dit nummer willen we de gezondleventrend in onze samenleving in kaart brengen, waarbij we vooral aandacht besteden aan de levensbeschouwelijke kant ervan. Wat betekent gezondheid in het leven van mensen? Is er op dit punt verschil tussen christenen en niet-christenen? Wat zegt de Bijbel erover? Is een gezond leven hetzelfde als een goed leven? En hoe kun je als mens het waardevolle van deze trend meenemen (en zelf daadwerkelijk een beetje gezonder gaan leven) zonder dat je de zaak verabsoluteert en je bestaan ervan laat afhangen?

Predikers

De predikers van het gezonde leven hebben hun kansel op het internet. Denk aan de bloggers en vloggers met tienduizenden, soms zelfs miljoenen volgers. Dagelijks of wekelijks plaatsen ze een filmpje met een sportverslag of een recept, of zomaar een verslag van hun dag.

Neem de mateloos populaire ”What I Eat in a Day”-filmpjes. Voorbeelden daarvan geeft de Nederlandse vlogster en diëtiste Marloes (haar YouTubekanaal Optima Vita –het beste leven– heeft 55.000 volgers). Je kunt precies zien wat ze gedurende de dag eet, van de havermout met fruit ’s ochtends tot de wrap met kip en groenten ’s avonds. Met tussendoor gerust eens een ijsje, een stuk chocola of een paar dropjes.

Het is eigenlijk niks bijzonders, en best een realistisch verhaal. Maar kennelijk inspireert ze daarmee toch velen om haar voorbeeld te volgen. Net als met haar ”Work-out voor beginners” en andere sportvideo’s. Je kunt zo meedoen, en dat geeft je meteen het fantastische gevoel dat jij ook iemand van het ”optima vita” bent.

Geboden

De populairste goeroes op het gebied van gezond leven hebben één ding gemeen: ze schrijven heel precies voor hoe je leven moet. Ten minste 10.000 stappen op een dag zetten. Elke week tweemaal sporten. Alleen gezonde vetten tot je nemen. Twee stuks fruit en minstens 250 gram groente eten per dag.

Dieetboeken zijn het populairst als ze exacte dagmenu’s bieden. Denk bijvoorbeeld aan de voorschriften van Sonja Bakker (’s ochtends 1 krentenbol met 30+kaas en een glas sinaasappelsap, tussendoor een kiwi, ’s middags 2 crackers met pindakaas en een glas halfvolle melk, ’s avonds 125 gram aardappelen, 150 gram rode kool en 100 gram kabeljauw).

Er zijn fitness-apps die precies bijhouden hoeveel je eet en beweegt op een dag – en dat schijnt ongelooflijk motiverend te werken. Er zijn boeken en websites die de achterliggende filosofieën uitleggen voor een breed publiek (inmiddels al 45 drukken van ”De voedselzandloper” van Kris Verburgh!). En er zijn coaches die je dagelijks controleren en met een stimulerend berichtje moed inspreken.

Twisten

Zoals in elke geloofsgemeenschap wordt het moeilijk als de diverse leiders elkaar tegenspreken, of als er verschillen van inzicht bestaan over de juiste interpretatie van de leefregels. Zijn tomaten nu wél of niet gezond? Is melk drinken taboe, of is het juist goed voor je? Is elke dag een ei prima, of is het toch schadelijk? Het hangt er maar van af naar wie je in deze twisten luistert.

Veel mensen kiezen hun voorbeelden niet op deskundigheid, maar op gevoel. Dat opent de weg voor kwakzalvers. We geloven bijvoorbeeld graag dat zo natuurlijk mogelijk ook zo gezond mogelijk is. Dus krijgt wetenschapper Rosanne Hertzberger half gezond levend Nederland over zich heen als ze zegt dat E-nummers in ons voedsel helemaal geen kwaad kunnen. Intussen vallen honderdduizenden (!) wél voor het kleidieet van Rens Kroes, voor de eet-zo-veel-mogelijk-veganhype van de meisjes van The Green Happiness en voor de superfoods en sporttips van ‘verjongingscoach’ Jesse van der Velde. Onderbouwd is het allemaal niet, maar dat maakt niet uit – de degelijke diëtisten hebben het nakijken.

Uitwassen

Gezond leven heeft voor menigeen te maken met succesvol en mooi zijn. Met name meisjes die gevoelig zijn voor beelden van vrouwen met een perfect lichaam en een glanzende huid, kunnen zo beheerst raken door het gezondheidsideaal dat ze verslaafd raken. Steeds obsessiever zijn ze bezig met extreem sporten en groente en fruit eten. Tot ze ”orthorexia nervosa” ontwikkelen, een aandoening die als kenmerk heeft dat je zó goed en gezond wilt leven dat het niet gezond meer is. Afgelopen maand maakte Jet van Nieuwkerk over dat verschijnsel zelfs een televisieprogramma.

Maar er zijn ook mannen die agressieve diëten volgen of sporten tot ze erbij neervallen. En er zijn ouders die hun kinderen al te gezond willen opvoeden. Een extreem voorbeeld was Francis Kenter, de vrouw die haar zoon slechts rauw voedsel liet eten: groente, fruit, noten. Nooit iets wat gebakken of gekookt was, en geen vlees, vis, brood, rijst, zuivel of suiker. In 2012 dreigde Bureau Jeugdzorg de toen 15-jarige Tom uit huis te plaatsen – de zaak liep uiteindelijk met een sisser af.

Gemeenschap

Gezondheid en sociale status zijn op de een of andere manier met elkaar verbonden. De groep die in onze samenleving de meeste status heeft, leeft het gezondst. En omgekeerd: gezond leven werkt op zichzelf al statusverhogend.

In dat opzicht onderscheidt christelijk Nederland zich niet. Maar gezond leven staat voor christenen –als het goed is– wél in een groter levensbeschouwelijk kader en dus zal het minder snel worden verabsoluteerd. De argumenten voor deze levensstijl zijn in elk geval anders. Je hoort in christelijke kring weinig over uiterlijk, schoonheid, status of ”jong blijven”. Dat zijn immers volgens de Bijbel de verkeerde motieven (al zijn christenen er in hun hart natuurlijk even gevoelig voor als de rest van de wereld).

In plaats daarvan ligt de nadruk op de Bijbelse zorg voor het lichaam als schepping van God, op het belang van gezondheid en op het sociale aspect van samen eten en bewegen. Niet alleen de pioniersplekken van de PKN grossieren in gezamenlijke maaltijden en activiteiten, ook in de ‘zwaardere’ reformatorische kringen is er tegenwoordig ”volleybal van de kerk”.