„Wat vindt u prachtig aan mediaopvoeding?” Het bleef lang stil. Toen reageerde een vader, zichtbaar ongemakkelijk: „Eigenlijk wil ik hier niet eens over nadenken. Ik zou mijn kinderen het liefst bij alle vormen van media vandaan houden, maar ja… dat is nu eenmaal geen optie.”

Een eerlijke reactie van een opvoeder die niet naïef is over de vormende invloed van spelletjes, vlogs en sociale media. Begrijpelijk, dat zeker. Maar het is wel de vraag of deze ”rug-tegen-de-muur”-houding je als opvoeder niet juist langs de zijlijn plaatst.

Sluipende beïnvloeding

Twee weken geleden publiceerde Wijzer in geldzaken de resultaten van een onderzoek naar koopgedrag onder kinderen van groep 5 tot en met 8. De helft van de kinderen laat zijn koopgedrag beïnvloeden door vlogs waarin ze deze producten gezien hebben. Dit naast de reclame die ze meekrijgen als ze online zijn. Ook concludeerde vorig jaar het Commissariaat voor de Media dat er in driekwart van de populaire video’s op onder andere YouTube sluikreclame zit.

Dat reclame invloed heeft op ons koopgedrag is niet nieuw. Ook niet dat reclame zich steeds meer richt op de beïnvloeding van tieners en kinderen. Wél nieuw is dat reclame steeds meer verweven is met nieuws, informatievoorziening en ogenschijnlijk onschuldige filmpjes.

Elk uur wordt er een onvoorstelbaar grote hoeveelheid videomateriaal geproduceerd. Alleen al via YouTube wordt er per uur 1 miljard uur video gekeken. Volstrekt gratis, telkens weer iets nieuws, helemaal passend bij de behoeften en voorkeuren van je kind. Ja, zelfs afgestemd op het tijdstip dat je online bent. En dit alles met maar één doel: binding en beïnvloeding van toekomstige klanten. De economie van de sociale media kent maar één valuta: kijktijd!

Zelf beïnvloeden

Wie zich realiseert dat vorming zich voltrekt via de oogpoort en oorpoort en dat beïnvloeding sluipenderwijs gebeurt, zal kritisch staan tegenover allerlei vrolijke kindersites als Kids-Tube, spel.nl of nieuwssites voor kinderen. Wie zichzelf kent, zal ook beseffen dat het omarmen van een gratis en onbeperkt aanbod, afgestemd op je verlangens en behoeften van dat moment, vragen is om in verzoeking gebracht te worden.

Opvoeden ís beïnvloeden. Dat wil je als ouders niet overlaten aan wat je kinderen, al dan niet via vriendjes of het schoolplein, meekrijgen van vloggers, YouTube of Netflix over carrière, geluk, seksualiteit of welk thema dan ook.

Twee dingen zijn dan nodig. Allereerst moet er een beschermende ring worden aangelegd met behulp van filtering en regelgeving. Maar dat is niet genoeg. Dat leidt nog niet tot het leren maken van bewuste keuzes door kind of tiener.

Wat is er dan nog meer nodig? Opvoeders moeten bereid zijn hun waardeoordeel achterwege te laten en vanuit dit vertrekpunt vragen gaan stellen aan hun kind. Waarom is voor je tiener die game zo belangrijk? Welke behoefte zit hierachter? Op welke manier lijkt deze game deze behoefte te vervullen en waarom is het toch surrogaat? En op welke manier ga je als opvoeder om met dezelfde behoefte? Met andere woorden, voor wezenlijke beïnvloeding is het nodig om door de ogen van je kind te leren kijken.

Voorbeeldgedrag

Meekijken door de ogen van je kind vraagt om een kwetsbare en transparante houding. Het betekent dat je kind jou ook bekijkt en kan lezen wat er in je hart leeft. Tieners kunnen op veel dingen nog niet goed reflecteren, maar ze kijken wel heel goed of de woorden van hun opvoeders kloppen met het gedrag dat zij van hen zien. Dat geldt vooral als we hun dingen verbieden die we onszelf wel toestaan.

Rondom mediaopvoeding hebben jongeren vooral inspirerende voorbeelden nodig. Mensen uit één stuk. Volwassenen die leesbaar zijn in de keuzes die zij maken en in de manier waarop zij midden in de samenleving staan. Die in hun omgang met nieuwe techniek laten zien dat zij deze gebruiken zolang dit hun levensdoel niet in gevaar brengt. Zij hebben mensen nodig die dicht bij hen staan, hen uitnodigen om te vertellen hoe zij in hun tijd staan, welke dilemma’s ze ervaren en hoe ze hiermee omgaan. Mensen die bereid zijn om richting te wijzen.

Betrokkenheid

Jongeren kunnen elkaar hierbij helpen, gestimuleerd door opvoeders. Tijdens een tweetal catechisatielessen presenteerde een spreker zich als vader van enkele pubers. Hij gaf aan dat hij het voornemen had om de komende weken met zijn kinderen te praten over hun smartphonegebruik. En hij vroeg aan zijn catechisanten om hem te adviseren. Over welke dingen zou hij met zijn kinderen moeten spreken en hoe zou hij dat moeten doen?

Er ontstond een boeiend gesprek. Waar in ieder geval over gesproken moest worden, was de hoeveelheid tijd die aan de smartphone besteed werd. Eerst kwam de oorzaak hiervan ter sprake. Al gauw werd duidelijk dat verveling een grote rol speelde. Het ding was binnen handbereik en je kon er heel veel mee doen. Maar een rem erop zetten, dat was toch wel een probleem.

Ze reikten elkaar ideeën aan: een positieve hobby zoeken, meer werken aan contacten in levenden lijve. Er was ook wel een enkele catechisant die het geen probleem vond om er veel tijd aan te besteden. Maar de anderen spraken hem daarop aan in een heel goede toonzetting. Er zou meer te noemen zijn. Wat opviel was dat de thema’s die ze naar voren brachten veel overeenstemming vertoonden met de thema’s die de avond daarvoor tijdens een gemeenteavond met hun ouders aan de orde waren gekomen. Wat ook opviel was de grote betrokkenheid: ze werden van veelal volgzame gebruikers actieve adviseurs.

Stad op een berg

Richt daarom als opvoeder niet alleen de aandacht op het kritisch volgen van wat je kind door de oogpoort binnenkrijgt, maar wees ook bezig met de manier waarop het de wereld in kijkt. De Heere Jezus noemt in de Bergrede het oog „de kaars des lichaams.” Door goede vorming zal die kaars helder schijnen. Goede vorming is Gods werk: een verlicht oog, voortkomend uit een verlicht hart, dat helder in deze wereld straalt. Een licht in de duisternis, een stad op een berg.

De Heere vraagt van opvoeders ook voortdurende vorming van het hart van het kind, met zijn gerichtheid en verlangens. Deze tijd heeft kinderen en jongeren nodig die met verlangen naar God midden in de samenleving staan, en die in het gebruik van techniek laten zien dat zij radicaal anders zijn. Tieners die door hun gedrag vragen oproepen, die leven vanuit de Bron van beïnvloeding en ook in hun omgeving echt beïnvloeders zijn.

De auteurs zijn vanuit de Stichting Mediawijzer en Driestar educatief betrokken bij het symposium Mediaopvoeding op 13 april in Gouda. >>driestar-educatief.nl/mediaopvoeding