Richard Nixon wilde absoluut niet dat zijn vrouw het boek ”The Final Days” over de ontknoping van de Watergateaffaire zou lezen. Het was een reconstructie van het politieke schandaal waardoor Nixon in 1974 moest aftreden. De auteurs die het boek in 1976 publiceerden, stelden dat het huwelijk van Richard en Pat liefdeloos was en dat zij haar ellende probeerde te vergeten door veel te drinken.

Ondanks het verbod van Richard wist Pat het boek toch via een secretaresse in handen te krijgen. Ze las het in een paar uur uit en kreeg de avond van diezelfde dag een beroerte. De hele geschiedenis en de suggesties in het boek grepen haar te zeer aan. De hersenbloeding knakte haar gezondheid voorgoed. Tot haar dood op 22 juni 1993 bleef ze een fysiek kwetsbare vrouw.

Het was overigens niet de eerste keer dat Pat Nixon diep werd geraakt door de nasleep van de politieke crisis die haar man met zijn medewerkers had veroorzaakt. Kort na zijn aftreden bezocht ze de plaatselijke supermarkt van haar nieuwe woonplaats toen iemand haar op haar jas spuwde om zijn afkeer van de Nixons duidelijk te maken. In de volgende jaren kwam ze eigenlijk nooit meer op straat. Ze las veel, was druk met haar kleinkinderen en met de tuin. „Door Watergate heeft vader zijn positie en aanzien verloren, maar moeder haar levensvreugde”, schreef dochter Julie later.

Ierse komaf

Dat het leven doorgaans vol moeite en verdriet is, had de vrouw van Richard Nixon al vroeg geleerd. Thelma Catherine, zoals ze eigenlijk heette, werd in 1912 geboren in een mijnstadje in de staat Nevada. Haar vader William Ryan was van Ierse komaf. Dat verklaart dat hij zijn dochter al spoedig Pat noemde, omdat ze aan de vooravond van Saint Patricksday –de Ierse nationale feestdag– was geboren. Thelma had zo’n weerzin tegen haar oorspronkelijke naam, dat ze de bijnaam van haar vader gebruikte als basis voor de naam die ze later zelf koos: Patricia.

Op 13-jarige leeftijd verloor Pat Ryan haar moeder. Daardoor kwam de zorg voor het huishouden –ze had nog twee broers– op haar neer. Zonder morren nam ze die taak op zich, terwijl ze ondertussen gewoon naar de middelbare school ging. Vijf jaar later overleed ook haar vader. Pat nam nu de gehele leiding van het gezin op zich. Ze hield het huishouden op orde, werkte om geld te verdienen zodat zij en haar twee broers een goede opleiding konden volgen. „Het leven is soms moeilijk, maar wie tegenslag overwint, gaat gestaald verder”, zei ze ooit in een vraaggesprek.

Pat leerde Richard Nixon kennen tijdens repetities voor een toneelstuk. Hij viel direct voor haar; zij liet hem twee jaar om haar hand bedelen. Op 21 juni 1940 trouwden ze tijdens een dienst van de quakers in Riverside (Californië). Het paar kreeg twee dochters: Tricia en Julie.

Ook al moest Pat niet veel van politiek hebben, ze volgde haar man, die politieke ambities had. Zelfs was ze bereid het geld –dat ze door heel zuinig te leven had gespaard– in te zetten voor zijn campagne. In 1946 werd de Republikein Nixon gekozen als lid van het Congres. Twee periodes zat hij in het Huis van Afgevaardigden voor de staat Californië. In 1950 werd hij gekozen tot senator. Twee jaar later verkoos de Republikein Eisenhower hem tot zijn running mate voor de presidentsverkiezingen. Eisenhower won en Nixon werd zijn vicepresident.

Snel rijzende ster

Pat was er bepaald niet gelukkig mee dat haar man een snel rijzende ster was in de Amerikaanse politiek. In 1952 zei ze hardop te hopen dat haar man niet zou ingaan op het verzoek van Eisenhower om diens running mate te worden. De afkeer van de politiek bleef haar bezetten. Toen Richard Nixon in 1968 was gekozen tot president, antwoordde ze op de vraag of ze blij was: „Nee, politiek is niet iets wat ik voor hem zou hebben gekozen, omdat je je man niet zo vaak zou willen missen en omdat het een hard bestaan is.” Desondanks was ze zichtbaar bedroefd toen niet haar man maar John F. Kennedy in 1960 werd gekozen als president. Acht jaar later ging ze er weer vol voor toen haar man opnieuw in de race was voor het presidentschap. En hij won.

Over de inzet van zijn vrouw als first lady had Richard Nixon zeker niet te klagen. Ze was niet alleen een perfecte gastvrouw die bezoekers van het Witte Huis op hun gemak wist te stellen, maar ze diende haar land ook als onbezoldigd ambassadrice. Na Hillary Clinton was ze de meest bereisde presidentsvrouw. In goed vier jaar tijd maakte ze 160.000 kilometer aan buitenlandse reizen. Ze wist met haar ontwapenende optreden soms deuren te openen die de doorgewinterde diplomaten niet van het slot kregen. Zo was het Pat Nixon die een belangrijke bijdrage leverde aan ontspanning in de relatie met China. De beroemde pendeldiplomaat Henry Kissinger kwam in 1972 terug uit China met de boodschap dat de Amerikaanse president in Peking welkom was, als hij tenminste zijn vrouw meebracht. Medewerkers van het Witte Huis vonden dat maar niets. Bob Haldeman, de stafchef, zei: „Als ze meegaat, is dat alleen maar versiering.” Achteraf bleek dat Pat de functie van ”olievrouwtje” had. De Chinese leider Zhou Enlai kon het uitstekend met haar vinden. Als aandenken stuurde hij haar twee panda’s voor de National Zoo in Washington.

Zijspoor

De laatdunkende opmerking van Haldeman stond niet op zichzelf. Met deze stafchef had Pat een slechte verhouding. Feitelijk was er continu strijd tussen de West Wing –waar de staf van Nixon zetelde– en de East Wing, waar Pat en haar medewerkers kantoor hielden. Haldeman deed verwoede pogingen om Pat op een zijspoor te krijgen. Zo bestak hij het om de Air Force One, het presidentiële vliegtuig, opnieuw in te richten waardoor de woon- en werkruimte van de president en die van de first lady niet meer naast elkaar lagen. Hij had zijn eigen kantoor ertussen geplaatst, om precies in de gaten te kunnen houden wanneer de first lady naar haar man ging. Pat Nixon was woest en de president, die doorgaans instemde met wat Haldeman deed, maakte de interne verbouwing snel weer ongedaan. Kosten: 750.000 dollar.

De stafchef wilde ook vat krijgen op de uitgebreide correspondentie die Pat Nixon onderhield. De vele avonden dat ze alleen zat, vulde ze met het beantwoorden van de talloze brieven die ze bijna dagelijks ontving. De first lady vond het een erezaak om elke brief persoonlijk te beantwoorden. Omdat Haldeman wel begreep dat hijzelf bij Pat Nixon geen voet aan de grond kreeg stuurde hij zijn naaste medewerker John Ehrlichman op haar af. Het antwoord op zijn verzoek aan Pat om inzage in de correspondentie was niet meer dan een kille blik. Als een terriër bewaakte ze haar eigen territorium, dat naar haar mening toch al beperkt was.

Pas door de boeken over het Watergateschandaal kwam Pat Nixon erachter dat haar eigen man Haldeman steunde in zijn pogingen haar onder controle te krijgen. Medewerkers van het Witte Huis wisten dat gaande de jaren de spanningen in het huwelijk toenamen. In gezelschap negeerde Richard zijn vrouw met regelmaat. Tijdens een persconferentie met vrouwelijke journalisten ter gelegenheid van Pats verjaardag, kreeg Nixon de vraag welke vrouw hij het meest bewonderde. Na een pijnlijk lange stilte zei hij: Mrs. Charles de Gaulle. In mei 1970 adviseerden Nixons media-adviseurs in een memo de president om af en toe eens naar zijn vrouw te lachen en met haar te praten. Haldeman oordeelde anders. Hij vond dat de president „haar maar moest dumpen.” Er gingen ook geruchten dat ze van elkaar wilden scheiden.

Ongeoorloofde methoden

Ondanks de gespannen relatie bleef Pat haar man trouw, ook toen zich Watergate aandiende. Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen van 1972 maakte het team van Nixon, die toen vocht voor zijn herverkiezing, gebruik van ongeoorloofde methoden. Zo regelden zijn medewerkers met zijn medeweten een inbraak in het hoofdkwartier van de Democraten om cruciale informatie te bemachtigen. Na een lange reeks onthullingen in de media leidde dat in 1974 tot het aftreden van Nixon.

Pat noemde deze affaire het absolute dieptepunt in haar leven. Ze kon ook niet geloven dat haar man medeplichtig was. Ze bleef hem verdedigen. Zo verzette ze zich –weliswaar tevergeefs– tegen het vrijgeven van banden met gesprekken die waren opgenomen in de Oval Office, het werkvertrek van de president. Mede omdat Richard niet alles aan Pat vertelde en medewerkers van het Witte Huis soms kranten met ronkende koppen wegmoffelden, was het voor de first lady onbegrijpelijk dat haar man het veld moest ruimen. „Richard heeft steeds het belang van ons land op het oog”, zei ze tegen haar eigen staf.

In de laatste maanden voor het aftreden van de president deed ze er alles aan om de bijna ondraaglijke spanning in het Witte Huis te doorbreken. Maar ze kreeg geen vat op hem. Nixon was uiterst somber, had behoefte aan eenzaamheid en liep zelfs met zelfmoordplannen. Tegen Alexander Haig, de hoge militair die in mei 1973 Haldeman als stafchef van het Witte Huis was opgevolgd, zei hij: „Jullie militairen weten hoe je een generaal helpt die een nederlaag lijdt. Er ligt dan op een dag zomaar een pistool in zijn bureaula.” Pat was diep bezorgd en probeerde samen met haar kinderen te voorkomen dat de president de hand aan zichzelf zou slaan.

Hoofddoek om

Kort voor de ontknoping van de Watergateaffaire verweet dochter Julie haar vader dat hij niet besefte hoeveel haar moeder deed om hem op te vrolijken. Later vertelde ze dat voor Pat het allermoeilijkste was dat ze haar dochters zo onder de affaire zagen lijden. Op Julie leunde Pat het meest. De andere dochter, Tricia, nam meer afstand. Julie ging vaak met haar moeder wandelen. Die deed dan een hoofddoek om opdat ze niet herkend zou worden.

Achteraf zei Pat zelf dat ze het trauma van Watergate nooit meer was kwijtgeraakt. Na jaren vechten voor het behoud van hun huwelijk hervonden Richard en Pat elkaar. Toen zijn vrouw was overleden zei de oud-president: „De feministen zullen het niet leuk vinden wat ik ga zeggen. Ze zullen het helemaal niet leuk vinden. Pats belangrijkste erfgoed zijn haar kinderen. Ze is een geweldige moeder geweest. Ze hield mij en de kinderen overeind.”

serie De first lady

Amerikaanse presidentsvrouwen sinds 1945. Deel 5: Pat Nixon (1912-1993).