Samen met haar ouders en 400.000 anderen zat Maha twee jaar lang in de ijzeren greep van IS, verstoken van levensmiddelen en medicijnen. De angst voor IS en het gebrek aan voedsel dwong hen om hun huis in Hawija te verlaten, vertelde moeder. Ondanks de dreiging van executies en van de landmijnen die IS had neergelegd, waagden ze de vlucht. Nu zijn ze vrij, maar het lijkt of alles in het hoofd van Maha nog vastzit. Toch zegt ze tegen de fotograaf dat ze niet bang meer is.

Wie terugblikt op het achterliggende jaar treft moeiteloos tientallen angstige momenten aan die het wereldnieuws haalden. Het begon al met bomaanslagen in Istanbul en Bagdad, later gevolgd door terreur in Londen, Manchester, Barcelona en Las Vegas.

Er was nog zo veel ander leed. Bewoners van de Caraïbische eilanden hielden hun adem in vanwege de orkanen Harvey, Irma en José. Dichter bij huis was er de schok rond de moord op de 14-jarige meisjes Savannah en Romy. ”Regio in de greep van de angst”, kopte het Algemeen Dagblad: ouders verspreidden de waarschuwing dat meisjes niet meer alleen moesten fietsen langs verlaten plekken. „Wil iedereen zijn dochters waarschuwen. Let goed op je kinderen.”

Somberen

Moet dat nu, zo’n somberend einde van het jaar? De economie is toch in de lift? De werkloosheid staat op het laagste niveau sinds jaren. De cao-lonen vertonen de grootste stijging in zes jaar.

Inderdaad, wie z’n welbevinden afmeet aan zulke cijfers, heeft een prima jaar achter de rug. Maar er zijn legio situaties waarin euro’s je geen steek verder helpen, geen troost bieden. Daarvoor hoef je niet de moeder van Maha of Savannah te zijn. Het kan ook de moeder zijn die uit de app-groep van haar dochter is gegooid. De moeder die op zondagmorgen de deur dichttrekt terwijl haar zoon niet uit bed wil komen. De moeder die na maanden aarzelen durft te melden: MeToo. De moeder van een kippenboer die door de fipronilaffaire failliet ging. Of de moeder die deze week aan de rand van een open graf stond.

Help je deze moeders door te zeggen dat de Nederlandse economie in het derde kwartaal 3,3 procent is gegroeid ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2016? Of hebben ze nodig dat iemand hen even door de haren strijkt, zoals de moeder van Maha deed?

Troost

Aanraken is de eerste vorm van troost, al bij het pasgeboren, huilende kind, schreef de Leidse hoogleraar Wim ter Horst in zijn boek ”Over troosten en verdriet”. En het is ook de laatste, als het leven ten einde loopt. Met zo’n aanraking, een handdruk, het vastpakken van de arm, de hand op de schouder, een omarming, een kus op het voorhoofd, zeg je elkaar iets wat op geen enkele andere manier kan worden uitgedrukt. „Huid op huid, hart tegen hart – weerloos en kwetsbaar.” Je doet dat alleen bij iemand van wie je weet dat die zo’n kwetsbaarheid niet zal misbruiken. „Men wisselt namelijk lichaamswarmte uit, de warmte van het bloed dat volgens een oud Bijbelwoord ”nefesj”, ziel, is. (..) Als er veel leed is, kan men wel iets van de hart en de ziel van de ander gebruiken.”

Deze vorm van troost, deze lichaamstaal, klinkt riskant in het MeToo-tijdperk. Maar die eer verdienen misbruikers niet, dat hun praktijk dit goede gebruik van aanraking verdacht gaat maken.

Noodsprong

Het verhaal achter de foto bevat nog een les voor troostzoekers en leedvechters. Lijden kan een mens verlammen, vermurwen, afstompen, ontzielen. De moeder van Maha laat zien dat er voor haar een andere weg was: de angst gaf haar vleugels, waarmee ze het oorlogsgebied ontvluchtte.

In Nederland heerst soms de naïeve gedachte dat al die vluchtelingen gelukszoekers zijn. Maar om je hele hebben en houden te verlaten, is moed nodig. Zeker als je min of meer de garantie hebt dat je huis en haard achter je rug geplunderd of platgebrand worden.

Op reis gaan is een van de vele andere vormen om troost te zoeken, schrijft Ter Horst: „een oeroude en springlevende menselijke levens- en omgangsvorm.” De reis van Maha en haar moeder was echter niet ‘er even tussenuit’ of een vakantietrip, en al helemaal geen pelgrimage. Het moet de noodsprong geweest zijn van een moeder om het lijfsbehoud van haar gezin. Angst en lijden geven dan bovenmenselijke kracht.

Lijdenstijd

De weken rond advent en Kerst hebben voor velen een feestelijk tintje. Dat doet weinig recht aan de diepste wortels van dit feest, omdat er een directe lijn ligt naar de lijdenstijd.

Christus verliet de halleluja’s van de hemelingen voor de kribbe te Bethlehem en het „Kruis Hem!” van Zijn eigen schepselen. „Nu is Mijn ziel ontroerd; en wat zal Ik zeggen?” Toen Zijn leven ten einde liep, kon Zijn moeder Hem niet meer aanraken. Zelfs de band met Zijn Vader was doorsneden. David klaagde profetisch in Psalm 22: „Er is geen helper.”

Daarin ligt troost voor lijders en leedvechters, ook voor Nederlandse christenen anno 2018. Voor de vader die z’n laveloze zoon moet ophalen bij een feesttent. Voor de ambtsdrager die met lede ogen het Schriftgezag ziet afbrokkelen. Voor de docent die na het tweede uur al helemaal op is. Voor het gemeentelid dat in een verscheurde kerk zit en geen keuze wil maken. Voor de jv-leider die zelf verstrikt zit in een duister web.

Zijn er vleugels om dit te ontstijgen? Ja, er is een Helper. Eén Die ook vluchteling was, bovenmenselijke kracht had, maar uiteindelijk niet ontkwam aan de greep van een hels regime. En Die tóch overwon. De striemen die op Hem neerdaalden, brachten genezing teweeg, de énige troost, beide in leven en in sterven.

Jaarwisseling