Op mijn 35e denk ik aan de zeventiger die ik hoop te worden. Aan hoeveel schoonheid mijn ogen dan gezien zullen hebben – en hoeveel ellende. Iets in mij strekt zich uit naar die herfst des levens, naar milder licht en verdiepte kleuren. Geheimen. Die ik hier zomaar publiekelijk deel, zoals dertigers dat plegen te doen. Niets verzwijgen we, alles leggen we open. Wat we onderdrukken kan onderhuids gaan etteren en vroeg of laat tot schade leiden – aan onszelf en aan anderen.

Het is interessant deze overtuiging ook eens door een ‘herfstbril’ te bekijken. Onlangs kreeg ik die van Gabriella Pappenheim op mijn neus gedrukt, het prachtige monumentale omaatje uit ”Mazzel tov”, het boeiende boek van Margo Vanderstraeten, die als werkstudente jarenlang met een orthodox-joodse familie optrok. Ze raakt aan de praat met Oma Pappenheim, die als een zeldzaamheid in haar familie Auschwitz overleefde en twee orthodoxe echtgenoten moest verliezen – een tijdens de oorlog en een lang daarna. Met de tweede had ze afgesproken nooit meer over de oorlog of de kampen te spreken. „Misschien wilt u er met mij graag over praten?” oppert Margot argeloos. Waarop oma van verontwaardiging bijna uit haar rolstoel vliegt. Gráág over de oorlog praten?? „Zwijgen is het medicijn”, zegt ze met betraande ogen, terwijl haar gerimpelde vinger de gezichten van haar mannen streelt die ze in één medaillon op haar borst draagt. „Er zijn twee soorten verdriet”, zegt oma’s oudste zoon elders in het boek. „Een dat het kan verdragen om gekieteld te worden. En een dat zo groot is dat je ervan af moet blijven, zelfs met ogenschijnlijk onschuldige vragen.”

Het komt mij voor dat er ook twee soorten zwijgen zijn. Een benauwend zwijgen dat de pijnlijke waarheid niet toelaten kan. En een zwijgen dat gegroeid is uit het volle besef dat sommige wonden nooit helemaal begrepen, laat staan geheeld zullen worden. Kraters van rouw en verdriet doen beseffen dat dit leven eindig is.

Maar ook: dat liefde en geluk onopgeefbaar zijn. Gabriella Pappenheims tweede echtgenoot was vaak op reis. „Soms bleef hij maanden weg. Dit keer blijft hij een aantal jaar. Zo denk ik erover. Alleen zo kan ik met zijn afwezigheid leven.” Echt gemis legt zich nooit neer bij verlies. Het wacht (zwijgend). Na herfst komt winter. En als de winter voorbij is en de regens zijn weggegaan, zullen de bloemen verschijnen en breekt de zangtijd aan. Dan komt Hij thuis. Zalig die zo treuren, want ze zullen getroost worden.