De Staatkundig Gereformeerde Partij is altijd voor de vrijheid van geweten, maar tegen de vrijheid van godsdienst geweest. Dat wil zeggen: iedereen mocht in zijn hart geloven wat hij of zij wilde, maar niet alle geloven verdienden een plekje onder de publieke zon. De kerk gewijd aan Sint-Nicolaas werd Ons’ Lieve Heer op Solder en de God der remonstranten werd verwezen naar een achterhuis aan de Keizersgracht, maar er kwam geen vervolging of inquisitie.

Beide standpunten hebben de SGP in conflict met de cultuur gebracht. Het standpunt over de vrijheid van godsdienst leverde haar de scheldnaam ”poldertaliban” op: de SGP eiste voor zichzelf rechten op die zij anderen misgunde, een vorm van religieuze onderdrukking die –in sociaalliberale ogen– alleen nog in radicaalislamitische kring werd gevonden. Maar anderzijds heeft de SGP zelf zich altijd bedreigd gevoeld door een liberale wereld die tot in haar geweten wilde doordringen en haar wilde dwingen om voor vrouwenkiesrecht, vaccinatie en verzekeringen te zijn. De SGP, zo kunnen we met recht zeggen, is ontstaan uit verzet tegen liberale staatsdwingelandij.

Interpretatie

De SGP heeft recent twee studies het licht doen zien die deze problematiek behandelen. Prof. M. J. Kater (1962) schreef een studie over tolerantie, de Maastrichtse historica Amanda Kluveld (1968) over gewetensvrijheid. Om intern gedoe te voorkomen, is de presentatie keurig over de verkiezingen heen getild, was de presentatie op een achternamiddag ergens in een obscuur Gelders dorp, en wordt er nog één keer een zaterdagochtend over gediscussieerd. Politiek is politiek.

Wat in deze studies in feite is gebeurd, is dat de oude interpretatie van het ene principe wordt afgezwakt en het andere principe wordt aangescherpt. Prof. Kater bepleit de klassiek christelijke tolerantie, en doet dat met een keur aan overtuigende argumenten. Met een letterlijke interpretatie van het befaamde NGB-artikel 36 heeft dit niets meer te maken.

Kluveld doet iets verrassends. Zij wil vooral laten zien dat ds. G. H. Kersten niet alleen predikant en kerkleider en politiek leider was, maar ook een politiek filosoof ”in his own right”. Kersten heeft pionierswerk verricht bij de praktische en theoretische verdediging van gewetensvrijheid. „Heel gedetailleerd en op microniveau” stelde Kersten in de Tweede Kamer vragen aan het kabinet over bijvoorbeeld een vrouw die naar de rechtbank was vervoerd omdat zij niet was komen stemmen, of over een man die zijn kinderen ongevaccineerd naar school wilde laten gaan en tegen een muur van bureaucratie opliep.

Scherper volgen

Daarmee is de SGP de partij die volgens Kluveld als de beschermheer van de gewetensvrijheid kan gelden. En deze rol moet de partij opnieuw gaan vervullen. Want er is op dit gebied het nodige aan de hand. Via een verbod op gewetensbezwaarde trouwambtenaren wordt de gewetensvrijheid voor de eigen kring steeds verder ingeperkt.

En de gevaren dienen zich overal aan. Politiek links voert een culturele strijd tegen het geweten, legt Kluveld overtuigend uit. Tegen een bakker bijvoorbeeld die geen taart voor een homohuwelijk wilde bakken en daarom werd veroordeeld. Orthodoxe christenen krijgen de rekening van de multiculturele samenleving gepresenteerd. Zou een moslimbakker veroordeeld worden wanneer hij weigert een taart te bakken met daarop een spotprent van Mohammed?

Volgens Kluveld moet de SGP het begrip gewetensvrijheid verder doordenken, vormgeven en invullen. Bij zaken die niet het directe overheidshandelen betreffen maar conflicten tussen burgers onderling, heeft de partij „nog geen visie geformuleerd.” Zij moet de buitenlandse ontwikkelingen en bijbehorende jurisprudentie „scherper volgen.” Als zij in dit soort kwesties vaker het voortouw neemt, kan zij de voorsprong die Kersten op dit terrein had „in de opmaat naar haar honderdjarig bestaan opnieuw nemen en een nieuwe impuls geven aan haar politieke filosofie.”

En er moet ook „een gearticuleerde visie op het recht van verzet” komen. En ook dat is zeer juist. Ik heb grote bewondering voor Amanda Kluveld. Zij komt niet uit een SGP-nest, en heeft deze sympathieke studie dus als relatieve buitenstaander geschreven. Ze is de kleindochter van een prinses van het eiland Celebes. Ze is een katjang, ben ik geneigd te denken. Dat woord mag eigenlijk niet meer, maar wie denkt bij dit woord niet aan het beste jongensboek ooit: ”Hoe de Katjangs op de kostschool van Buikie kwamen”, van J. B. Schuil? Ruwe bolsters, blanke pitten waren die Indische jongens die naar die kostschool moesten. Oprecht en eerlijk, maar ook zeer strijdbaar, en moedig, bereid tot offers. In die zin is Amanda Kluveld een aristocratische katjang die de oude dame, de SGP, de weg wijst in een belangrijke discussie.

Zo veel is wel duidelijk: christenen hebben een strijd voor de vrijheid van hun geweten te voeren. En zij kunnen dat alleen overtuigend doen wanneer zij duidelijk weten te maken dat de rechtstatelijke vrijheid van godsdienst bij hen in goede handen is. De studies van prof. Kater en dr. Kluveld vullen elkaar dus uitstekend aan. Nooit heeft de SGP haar geld beter geïnvesteerd dan in de opdrachten aan Kater en Kluveld om deze studies te schrijven.