Tijdens de zevende RefoRC-conferentie, die van woensdag tot vandaag in Wittenberg plaatsvond, stelde prof. dr. Martin Rothkegel, hoogleraar te Elstal, dat anabaptisme een paraplubegrip is waaronder allerlei verschillende groeperingen van dopers vielen: van gewelddadige tot pacifistische, en van redelijk orthodoxe tot antitrinitarische.

Prof. Rothkegel belichtte gisteren de organisatie van verschillende doperse groepen, met name die van de zogenoemde Zwitserse broeders. Het blijkt dat veel dopers zich als kerken organiseerden, inclusief kerkelijke vergaderingen zoals synodes. De vormgeving van erediensten was wel opvallend anders dan in gereformeerde kring. Er werden twee preken gehouden: de eerste „geïnspireerd door de Heilige Geest”, met veel gevoel gebracht. De tweede was een zogenaamd getuigenis, waarin op dezelfde toon min of meer werd herhaald wat in de eerste preek was gezegd. In de mond van twee of drie getuigen zal immers alles bestaan, zoals de Schrift zegt. Tijdens de gebeden viel iedereen tegelijk op de knieën en bad hardop. Volgens een tijdgenoot klonk dat als een bijenkorf van gebed.

In kortere bijdragen was er gisteren veel keus op het gebied van gereformeerde theologie. In een bijeenkomst over de synode van Dordrecht belichtte Donald Sinnema, emeritus hoogleraar aan Trinity Christian College, de procedure die inzake de remonstranten werd gevolgd. Dat de remonstranten veroordeeld zouden worden, stond van tevoren al vast, maar er moest wel een correcte procedure gevolgd worden.

De remonstranten bestreden de gevolgde procedure op allerlei punten. Het liefst wilden zij een conferentie van gelijken, maar die kregen zij niet. Na niet minder dan vijf maanden debat tussen de synode en de remonstranten, bleven er onenigheden over de te volgen procedure. Men werd het er bijvoorbeeld niet over eens of de remonstranten ook buitenlandse theologen mochten bekritiseren, zoals Beza. Zoals bekend stuurde voorzitter Bogerman de remonstranten weg uit de synode, omdat ze steeds probeerden de gang van zaken te saboteren.

Veroordelingen

Prof. Erik de Boer, hoogleraar te Kampen, sprak over vier remonstrantse predikanten uit Kampen die ter sprake kwamen op de synode van Dordrecht. Ook een predikant die in Deventer ontslagen was vanwege remonstrantse ideeën, Assuerus Matthisius, kon in Kampen probleemloos aan de slag. Op de synode werden alle vier predikanten na een uitgebreide procedure veroordeeld.

Dolf te Velde, docent te Kampen, besprak de veroordeling van Conrad Vorstius, de opvolger van Arminius in Leiden. Nadat de remonstranten in het algemeen waren veroordeeld, werden er enkele specifieke personen apart besproken, waaronder Vorstius. De delegaties op de synode verschilden wel in de heftigheid waarmee Vorstius’ standpunten werden afgewezen.

In een toespraak memoreerde bisschop Johann Schneider dat het voormalige Oost-Duitsland waarin Wittenberg ligt tot de meest geseculariseerde delen van Europa behoort. De meeste mensen weten waarschijnlijk nog wel wie Luther was, maar hebben geen idee wie Jezus Christus is of wat Kerst betekent. Het is inmiddels zo ver dat de mensen „vergeten zijn dat ze God vergeten zijn.”

Karrenspoor

In dat licht is het bijzonder dat de Reformatie in Wittenberg begon: een plaats die niet alleen tegenwoordig via een soort karrenspoor te bereiken is, maar die ook in de zestiende eeuw niet meer dan een provincieplaatsje was. Luther had wel een idee hoe dat kwam. Toen iemand bewonderend aan hem vroeg of hij nu de man was die Europa hervormd had, antwoordde hij dat God Europa hervormd had terwijl hij met Karlstadt een bier zat te drinken bij het raadhuis.