Al sinds de corona-uitbraak een half jaar geleden hebben deskundigen het over een zogenaamde cytokinestorm, waarbij het lichaam van een ernstig zieke coronapatiënt enorm veel cytokines (ontstekingseiwitten) produceert. Dat zou voor een belangrijk deel bijdragen aan het ziektebeeld.

Nu blijkt dat die hoeveelheid cytokines eigenlijk erg meevalt en beduidend lager is bij coronapatiënten dan bij bijvoorbeeld mensen met een septische shock – een soort bloedvergiftiging veroorzaakt door een ernstige bacteriële infectie.

Onderzoeker dr. Matthijs Kox van het Radboudumc is „erg verrast” over de uitkomsten. „In de literatuur wordt veel gesproken over het bestaan van een cytokinestorm. Omdat daar geen duidelijke gegevens van beschikbaar waren, hebben wij dat voor het eerst goed uitgezocht. We ontdekten dat de cytokinewaardes in het bloed van ernstig zieke coronapatiënten veel lager zijn dan bij een ernstige bacteriële infectie, en vergelijkbaar met patiënten na een ongeval of een hartstilstand – ziektebeelden die niet bekend staan om een cytokinestorm.”

Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen ontsteking is bij deze patiënten. Kox: „Vergeleken bij gezonde mensen is er wel degelijk een ontsteking, maar lang niet zo uitgesproken en wijdverspreid in het hele lichaam als werd verondersteld. We weten niet hoe de situatie lokaal in de longen is. Met een longspoeling zouden we daar achter kunnen komen, maar die is heel ingrijpend en doen we niet zonder medische noodzaak.”

Een van de weinige effectieve medicijnen tegen corona zijn nota bene ontstekingsremmers, zoals de corticosteroïde dexamethason. Hoe zit dat? „Die middelen onderdrukken inderdaad het immuunsysteem, maar hebben ook een direct effect op de longen: ze gaan longfibrose tegen.” Bij longfibrose worden de longblaasjes steeds dikker, wat de gasuitwisseling belemmert. „Dat is een groot probleem bij coronapatiënten.”

Er lopen momenteel diverse onderzoeken naar middelen die specifieke cytokines blokkeren. Kox acht die studies weinig kansrijk. „Zelfs bij ernstige bacteriële infecties, waarbij in het bloed hogere cytokineniveaus worden bereikt, hebben die remmers geen gunstig effect. De kans dat die bij corona werken, schat ik daarom gering.”

Hoogleraar experimentele intensivecaregeneeskunde Peter Pickkers, medecoördinator van het onderzoek, denkt daar niet anders over. „Sterk verhoogde ontstekingseiwitten in het bloed zijn dus niet de verklaring van de ernstige ziekte bij coronapatiënten op de ic. Dat betekent dat de kans dat ernstig zieke coronapatiënten daadwerkelijk baat hebben bij specifieke anti-cytokinetherapieën beperkt zal zijn.”