Recent kwamen nieuwe schermutselingen tussen Armenië, een hoofdzakelijk oosters-orthodox land, en Azerbeidzjan, een soennitisch land, in het nieuws. Normaal gesproken ligt de focus van de onvrede tussen beide landen op de regio Nagorno-Karabach (ofwel Artsach), waar de bevolking veelal de Armeense etniciteit heeft. Tussen 1988 en 1994 heeft er nog een heuse oorlog over deze regio gewoed, die door de Armenen is gewonnen. In 1994 leidden de Russen de onderhandelingen die resulteerden in een staakt-het-vuren, maar de partijen hebben nooit een vredesakkoord gesloten.

Sinds 1994 waren er nogal wat krachtmetingen, vaak rond Nagorno-Karabach. De geweldsuitbarstingen die op 12 juli begonnen, vonden echter veel noordelijker plaats, in de regio Tavoesj. Niet zonder reden. Diverse factoren spelen een rol in het conflict, maar de focus van dit artikel ligt op Ruslands bijdrage. Zoals gezegd hebben de Russen in 1994 een staakt-het-vuren bewerkstelligd, maar hun betrokkenheid gaat veel verder terug.

In 1828 staan het huidige Armenië, Azerbeidzjan en Nagorno-Karabach volledig onder controle van de Russische tsaar. Op 5 juli 1921 besluit Jozef Stalin dat Nagorno-Karabach onderdeel wordt van de Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek. Dit doet hij exact één dag nadat het Kaukasusbureau van de Russische Communistische Partij besloten heeft dat het gebied bij de Armeense Socialistische Sovjetrepubliek hoort. De besluiten vormen dan ook een staaltje keiharde verdeel-en-heersstrategie in de Kaukasus, waartoe Armenië en Azerbeidzjan behoren. Zo’n 75 jaar later is de Sovjet-Unie gevallen en hebben de Armenen en Azerbeidzjanen hun staakt-het-vuren getekend. Maar Ruslands invloed is niet voorbij.

Afhankelijk

Vandaag de dag zijn beide landen militair afhankelijk van Rusland. In 1994 sloten ze zich aan bij de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie (CVVO), die vergelijkbaar is met de NAVO, maar dan met Rusland aan het hoofd. Een paar jaar later verliet Azerbeidzjan de organisatie, terwijl Armenië bleef. Azerbeidzjans vertrek heeft niet geleid tot het einde van de militaire relatie met Rusland. Ruim de helft van Azerbeidzjans wapenimport is afkomstig uit Rusland. Béide landen zijn dus (militair) afhankelijk van Rusland, dat in feite de scheidsrechter in het conflict is.

Waarom lost Rusland het conflict dan niet op? Kort gezegd omdat het voortbestaan ervan in Ruslands belang is. Het wil om verschillende redenen druk blijven uitoefenen op beide landen.

Energiebelangen

Rusland heeft in de eerste plaats belangen in de aan de Kaukasus grenzende Kaspische Zee, omdat die veel olie en gas bevat. Er liggen heel wat belangrijke grondstoffen op de zeebodem en de precieze status van deze zee is niet officieel duidelijk. Landen hebben dan wel grenzen getrokken en olie- en gaswinning is mogelijk, maar of er pijpleidingen door de Kaspische Zee aangelegd mogen worden, is nog altijd omstreden.

Kazachstan exporteert veel olie en gas naar Rusland, maar zou het liefst via de Kaspische Zee en de Kaukasus naar Europa willen exporteren. Dit zou Ruslands sterke energiepositie in Europa aantasten. Dus wil Rusland de aanleg van pijpleidingen in de Kaspische Zee voorkomen. Tijdens onderhandelingen over de Kaspische Zee maakt Rusland dan ook graag gebruik van Azerbeidzjans afhankelijkheid om die aanleg te dwarsbomen.

Pijpleidingen spelen, in de tweede plaats, vaker een rol in de Russisch-Azerbeidzjaanse betrekkingen. Sinds halverwege 2006 transporteert de Bakoe-Tbilisi-Ceyhan-pijplijn olie van Azerbeidzjan naar Turkije, waar de brandstof verder verspreid wordt over Europa. Dit is Rusland een doorn in het oog omdat het hierdoor minder in staat is om het energieaanbod naar Europa te controleren.

In de derde plaats mikt Turkije op een kans om z’n invloed in de Kaukasus te vergroten. De laatste paar jaar heeft Turkije al verschillende acties ondernomen om een meer onafhankelijke geopolitieke speler te worden. Daarom heeft Rusland een pijplijn naar Istanbul kunnen bouwen, heeft Turkije het Russische S-400-wapensysteem aangeschaft en werkt het (schijnbaar) samen met Rusland in Syrië. Het Westen heeft Turkije er keer op keer voor veroordeeld. De NAVO moet echter niet denken dat Turkije van bondgenootschap wil wisselen. Turkije (onder)steunt de VN-regering in Libië, waar Rusland de rivaliserende Libische overheid steunt. Turkije is ook de grootste voorstander van een NAVO-lidmaatschap voor Georgië, wat een nachtmerrie is voor Rusland. Dus in de Kaukasus is Turkije veel meer bezig om meer invloed uit te oefenen dan om vrienden te worden met Rusland.

Doorslaggevend

De recente schermutselingen tussen Armenië en Azerbeidzjan vonden plaats in de regio Tavoesj. Die ligt namelijk vlak bij de plek waar de door Rusland verfoeide Bakoe-Tbilisi-Ceyhan-pijplijn Georgië binnen komt. Op 17 juli, een paar dagen nadat de gevechtshandelingen begonnen waren, liet Azerbeidzjan weten dat het weer olie zou exporteren naar Rusland, waarmee het sinds januari gestopt was. Sinds die aankondiging zijn de schendingen van het staakt-het-vuren drastisch verminderd. Dit laat zien dat Ruslands rol (niet die van Turkije, zoals sommigen hebben gesuggereerd) doorslaggevend is.

Zelfs als Armenië bijvoorbeeld zijn goede banden met Iran zou uitbreiden met een militair aspect, om zo meer onafhankelijkheid te creëren, dan kan Rusland gemakkelijk Azerbeidzjan opstoken om Armenië militair aan te pakken. Zo forceert Rusland Armenië om in Ruslands invloedsfeer te blijven. Zo behoudt Rusland zijn belangrijke rol in de Kaukasus. Dus elke oplossing van het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan zonder de goedkeuring van Rusland is een illusie.

De auteur is recent afgestudeerd op internationale betrekkingen op de MGIMO Universiteit in Moskou.