De financieel-economische crisis van 2008 heeft onze westerse wereld niet echt veranderd. Met herstel van de welvaart werd ook het feest van geld verdienen en uitgeven weer voortgezet. Totdat Covid-19 als een vlammend schrift op de wanden van ons economisch leven verscheen. Het is onze overtuiging dat God hierin spreekt om ons tot inkeer te brengen. De crisis wijst ons op de ontsporing van onze samenleving en op een christenheid die in allerlei opzichten de weg kwijt is! Maaien we nu niet wat we eerst gezaaid hebben? Het doorvragen naar wat we achter de crisisverschijnselen zien, kan ons helpen om ”tot onszelf” te komen. We willen vijf grondproblemen noemen, samengevat in de afkorting MIEGO.

Inhaligheid

Materialisme. Onze samenleving is onbeschaamd materialistisch geworden. Alles staat in het teken van welvaart en economische groei. Trumps ”America first” is daar maar een uiting van. Het materialisme heeft ook de christelijke gemeente diep geïnfecteerd. Bijna dertig jaar geleden verscheen het boek ”Geboeid door geld en goed”. Het ging over de gereformeerde gezindte tussen materialisme en vreemdelingschap. Zijn we ons sindsdien niet nog meer thuis gaan voelen op deze wereld?

Individualisme. In onze prestatiemaatschappij wordt steeds meer van mensen verwacht. Zelfrealisatie, zelfverwerkelijking, het volgen van je dromen. Via sociale media met iedereen in contact, maar toch heel individualistisch. Het is schrijnend hoe jongeren al ‘opgebrand’ lijken te raken voordat ze nog maar begonnen zijn.

Egoïsme is hier nauw mee verbonden. Waar eeuwenlang hebzucht een ondeugd was, is nu inhaligheid de basis voor het economisch handelen. Het gebod „Gij zult niet begeren” is veranderd in „Gij zult meer begeren.” Want dan groeit de economie. Het paradoxale is dat we er veelal niet gelukkiger door worden.

Geseculariseerd. Die begeerte wijst op de secularisatie van het verlangen, en dat trekt door tot in de haarvaten van het economisch leven. Aan de dag des Heeren heeft de economie geen boodschap meer. Geld moet rollen, winkels moeten open. En alles went. Is het geen teken aan de wand dat we juist getroffen zijn in onze zondagse erediensten? Klinkt daarin ook niet de roep van de Heere tot bekering?

Onbarmhartig. Er is in onze samenleving veel om dankbaar voor te zijn, ook wat betreft zorg en sociale wetgeving. En toch ontbreekt veelal de echte naastenliefde. Een toetssteen in de Bijbel is in dit verband de liefde tot de vreemdeling. In onze samenleving komen we echter steeds meer vreemdelingenhaat tegen en als christenen onderscheiden we ons nauwelijks. Wat er gebeurt aan de poort van Europa in Lesbos en onze reactie daarop is ronduit onbarmhartig. Niet dat het migratievraagstuk eenvoudig is, maar de Bijbel wijst een andere weg.

Afkeer

Met ons economisch denken en handelen hebben we ons afgekeerd van de levende God. Het woord economie komt van ”oikonomia”, dat zoveel aangeeft als ”de zorg voor het huis”. In de Bijbel wordt het vertaald met rentmeesterschap. God heeft Zijn schepping aan mensen in beheer gegeven, om die ongeschonden door te geven aan volgende generaties. Het doel van de economie is dat God Zijn Koninkrijk bouwt onder het menselijke geslacht en dat Zijn lof in en door heel Zijn schepping verkondigd wordt. Daarom staan het Oude en Nieuwe Testament vol met geboden en richtlijnen hoe de mens zal handelen, met als hoofdsom het liefdegebod: „God liefhebben boven alles, en de naaste als zichzelf.”

Ghandi sprak een waar woord toen hij zei: „De aarde levert genoeg voor ieders noden, maar is ontoereikend voor onze hebzucht.” God heeft ons in de schepping royale middelen voor ons bestaan toevertrouwd. Een economie van het genoeg is niet alleen geboden, maar daarom ook écht mogelijk.

Toch komt zo’n economie van het genoeg er niet vanzelf. Nodig is dat we in onze huidige manier van economie bedrijven iets van zonde gaan zien, ervaren en belijden. We kunnen constateren dat de manier waarop we met werk, geld en goed omgaan, afwijkt van wat de Bijbel daarover zegt, maar beseffen we ook dat dit ons schuldig stelt voor God? Een schuld die ons strafwaardig maakt, verzoening nodig heeft, maar ook bekering tot in onze portemonnee.

De Bijbel roept op tot bekering. „Keer weder, gij afkerige kinderen; Ik zal uw afkeringen genezen” (Jeremia 3:22). En wijst ons een weg van verlossing, ja een Verlosser, Jezus Christus de Heere. Hij is arm geworden, opdat wij rijk zouden zijn, niet in euro’s, maar in Hem (2 Korinthe 8:9). Als we in Zijn ogen kijken, en uit Zijn Middelaarsbediening mogen leven, voelen we de schuld vooral, en zullen we ons afkeren van wat we normaal vonden, en terugkeren tot God en Zijn inzettingen. Dan wordt ons levensdevies: „O Zoon, maak ons Uw beeld gelijk.”

Terugkeer

Bekering is in de eerste plaats iets persoonlijks. Het gaat om nieuw leven, gericht op God en op de eeuwigheid. Rentmeesterschap is vreemdelingschap. Calvijn schrijft dat we de aardse goederen zo moeten gebruiken dat ze onze pelgrimsreis niet hinderen. Dat werkt door in alles. De omgang met God en Zijn Woord, met Zijn schepping, met mens en dier. Het vergt een dagelijkse oefening in matigheid en mededeelzaamheid jegens vreemdelingen en onze verre naasten, juist nu zij het meest getroffen worden.

Maar terugkeer is ook een zaak voor land en volk. In het kader van de economie wijzen we op de heiliging van de zondag. In het verlengde daarvan gaat het om duurzaamheid en rechtvaardigheid. Ook mondiaal. Het jubeljaar wijst erop dat we landen niet generaties lang met schulden mogen opzadelen. Als het gaat over gezondheid en zorg wijzen we op abortus als een nationale zonde tegen de eerbied voor het leven.

Wederkeer betreft ook de kerk. Paulus schrijft: „opdat er gelijkheid worde” (2 Korinthe 8:14). Dit vraagt dagelijkse oefening in de christelijke barmhartigheid, aan alle zwakken en kwetsbaren, en meest aan de huisgenoten des geloofs (Galaten 6:10), wereldwijd.

Wederkeer geldt ook het bedrijfsleven. We kunnen slechts een aantal zaken aanstippen. Rentmeesterschap in het zakenleven zal altijd gaan over dienstbaarheid van de onderneming, niet alleen aan klanten, maar ook aan het personeel en alle belanghebbenden. Daar hoort ook het milieu bij. Het gaat om duurzaamheid en veiligheid, om rechtvaardigheid en solidariteit. Dan past voorzichtigheid, bijvoorbeeld door het inbouwen van (financiële) reserves. Voorzorg en nazorg (de schuren van Jozef). Verminderen van kwetsbaarheid door spreiding in aanvoerlijnen (niet alleen China) en flexibiliteit in de organisatie. Bedacht op noodsituaties, en in alles werkend vanuit de afhankelijkheid van Jakobus (4:13-15). Rentmeesterschap betreft ook het zorgvuldig beheer van natuurlijke bronnen en niet minder een zorgvuldige omgang tussen mens en dier. En bij de mondiale handelsstromen is van belang dat de minstbedeelden in deze wereld er het meest op vooruitgaan.

Hoop

De coronacrisis veroorzaakt verdriet, onzekerheid en spanning. Dat maakt het enorm belangrijk om in deze gebrokenheid elkaar bij te staan met raad en daad en ook in trouw. Juist de hoop op Gods goedheid en genade mag daarvoor kracht en inspiratie geven. Dat vraagt gebed en contact, maar ook praktische hulp aan elkaar. Ook in dat „draagt elkanders lasten” (Galaten 6:2) komt er iets van de door God bedoelde economie tot haar bestemming. De kern van de economie is immers verantwoord beheer van de geschonken mogelijkheden met het oog op de voorziening van de echte noden en behoeften.

De auteurs zijn econoom.