Duurzaam douchen met zelfgemaakte zeep
Douchegel en shampoo zijn niet altijd even goed voor mensen en het milieu. Je kunt badproducten ook zelf maken. Maar hoeveel gedoe is dat eigenlijk? En scheelt het geld? Als de schappen in de winkel leeg zijn, is het handig als je kunt zeepzieden.
Eén ding wordt meteen duidelijk bij een cursus zeep maken: dit is geen gezellige activiteit voor een kinderfeestje als alternatief voor zandkoekjes bakken. Op tafel staan bijenwas, olijfolie, gedestilleerd water, een mixer en een paar pannetjes – tot zover niets aan de hand. Maar wat doen die veiligheidsbril en plastic handschoenen daarbij? En gootsteenontstopper? Erica Linger, die workshops zeepzieden geeft in haar zeepatelier in de Amsterdamse wijk De Pijp, is gewend aan verbaasde blikken. Haar waarschuwingen zijn dan ook niet van de lucht: „Zonder gootsteenontstopper geen zeep, maar het is ook ongeveer het gevaarlijkste middel uit ons keukenkastje. De maffia is er verzot op, maar dan om de verkeerde reden.” De boodschap: we kunnen maar beter goed opletten.
Microplastics
Je kent ze wel, de veelbelovende teksten op flessen shampoo en douchegel. Als ze niet weldadig voor huid en haar zijn, dan zeker vitaminerijk, voedend en verzorgend. Aangevuld met verleidelijke reclames en lage prijzen houden de grote cosmeticafabrikanten hun miljoenen klanten over de hele wereld in de ban van hun producten. „Omdat jij het waard bent”, zeggen ze er dan vleiend bij, en „kijk eens hoe je haar danst.”
Maar inmiddels is het milieu ook wat waard, zegt Linger. „Mensen raken langzaam maar zeker doordrongen van de schadelijkheid van veel massaal geproduceerde cosmetica. Microplastics (microbeads) bijvoorbeeld, minuscule plastic bolletjes die op grote schaal in onze cosmetica worden gestopt omdat ze zo lekker scrubben, vormen inmiddels een significant onderdeel van de plasticvervuiling op aarde. Ook zit er in veel douchegels palmolie, waarover regelmatig valt te lezen dat er tropische oerwouden voor worden gekapt. En dan die verspilling en vervuiling door alle verpakking. En kijk eens naar het belangrijkste ingrediënt van badkamerproducten: water. Zonder water blijft er in de fles maar een klein bodempje zeep over. Een enorme verspilling van plastic, en die miljoenen flessen aangelengd water worden ook nog eens kriskras over de wereld getransporteerd met vervuilende schepen.”
Minstens zo belangrijk als het milieu vinden mensen het gezondheidsaspect van cosmetica, stelt Linger, die de lol van het zeep maken ontdekte door de droge huid van haar dochter. „Bij de drogist kon ik niets vinden wat haar huid verdroeg en haar eczeem verminderde. Toen heb ik zelf een crème samengesteld, op natuurlijke basis, en dat werkte. Haar klachten verdwenen. Dat recept vormde het begin van wat nu mijn zeep- en cosmeticawinkel is, waar ik zowel ingrediënten als kant-en-klare producten verkoop. Mensen willen meer en meer weten wat ze op hun huid of in hun haar smeren.” Bekende boosdoeners in badproducten zijn sodium lauryl sulphate en sodium laureth sulphate, de zogenaamde schuimmakers. En hoe heerlijk die bubbeltjes ook zijn, intussen wassen ze ook je natuurlijke huidvet weg dat je beschermt tegen invloeden van buitenaf. Uitdroging is het gevolg.
Verzeping
De veiligheidsbril gaat op en de rubberen handschoenen tot aan de ellenbogen aan. De ingrediënten worden op een digitaal weegschaaltje nauwkeurig afgewogen. „Als de verhoudingen niet exact kloppen, krijg je harde en brokkelige zeep en het is ook niet zonder risico”, zegt Linger. De olijfolie en de was gaan in een pannetje op het vuur. Het water komt in een schaaltje. Voorzichtig de gootsteenontstopper erbij gieten. Gesis klinkt. Dampen stijgen op. „Niet inademen”, waarschuwt de cursusleidster. Als we beide brouwsels even later tot een ondefinieerbare, guacamolekleurige pap mengen met een handmixer, voelen we ons scheikundige en kok tegelijk, zeker als er na een minuut of tien plotseling een geur van zeep opstijgt. „Dit is de verzeping”, zegt Linger.
Tijd voor de persoonlijke touch. Ieder mag zelf bepalen hoe de eigen zeep gaat ruiken. Een paar druppels etherische rozemarijnolie verdwijnen in de gladde brij. Daarna gieten de cursisten de zeep in een mal die Linger heeft gemaakt van een sappak, dekken die toe met een handdoek en laten ’m 48 uur staan.
De bril kan af en de handschoenen mogen uit, want de klus zit erop. Deze operatie thuis uitvoeren om een stuk eigen zeep te maken, is waarschijnlijk te veel gevraagd. Linger snapt dat. „De drempel om zelf zeep te gaan maken kan hoog zijn. Ik ben begonnen omwille van mijn dochter en werd al doende beter. Ik snap dat mensen tijd nodig hebben om zo’n draai te maken. Je moet gemotiveerd zijn en geduld hebben. Een fles kant-en-klare douchegel of shampoo in je winkelwagen zetten is nu eenmaal makkelijker.”
Tot slot komt Linger met één cruciale huishoudelijke mededeling. Wie dacht dat de zeep over twee dagen klaar is voor gebruik, vergist zich. Het enige wat je dan mag doen is hem omdraaien. Daarna moet de zeep nog rijpen. Linger legt uit dat de zeep daardoor harder en schuimiger wordt en langer meegaat. Pas over vier tot zes weken mag je met de eigen zeep onder de douche. Over motivatie en geduld gesproken.
Goedkoper dan douchegel
Een van de afwegingen om wel of niet zelf zeep te maken, zijn ongetwijfeld de kosten. Die vallen mee. Eén uur werk heeft ruim een pond zeep opgeleverd, 5 blokken van 100 gram. Een snelle rekensom leert dat je aan ingrediënten ongeveer 16 euro kwijt bent, ongeveer 3,20 per blok. Linger: „In een flesje douchegel zit, afhankelijk van het merk, ongeveer de helft tot twee derde aan zeep. Dat pond zeep van ons staat dus gelijk aan heel wat verpakkingen douchegel en levert dus een flinke besparing op, ook aan plastic.”
Uiteraard komen hier wel de investeringskosten van de apparatuur, de thermometers en de veiligheidsbril bij.
De huisgemaakte zeep blijft lang goed, volgens Linger. „En als hij na een tijd uitdroogt, maak je het weer bruikbaar door hem te raspen en met een beetje olie en gedestilleerd water te verwarmen.”
Zeep voor in je haar
Susette Brabander (40) uit Eindhoven experimenteerde als kind al met kamillestoombadjes, sap van aloë vera op brandwondjes en olijfolie in het haar. Nu noemt ze zichzelf een „nieuwsgierige nerd in een designerjasje.” Een belangrijke les die ze in de loop der jaren leerde: „Natuurlijk en biologisch betekent niet dat stoffen geen irritatie of allergie kunnen veroorzaken. Daarom raad ik aan elk cosmeticaproduct, zelfgemaakt of niet, op de binnenkant van je ellenboog uit te proberen. Als je na 24 uur geen reactie ziet of voelt, ben je hoogstwaarschijnlijk niet allergisch.”
Haar boek ”Culinaire cosmetica” staat vol recepten voor zelfmaakcosmetica. Zo beschrijft ze hoe je shampoo maakt van olijfolie en zeepnoten, haarmaskers van avocado en kokosolie en haarspoeling van brandnetel, waterkers, ui en appelazijn. Brabander: „Maar je kunt je haar ook prima wassen met een blok zeep – zelfgemaakt uiteraard. Fijne plantenoliën voor haarzeep zijn bijvoorbeeld avocado-, castor- en amandelolie. Hét grote voordeel van het zelf maken van je badkamerproducten is dat je alles afstemt op de specifieke behoeftes van jouw huid en haar.”
Recept van Erica Linger
Voor 500 gram zeep, geschikt voor alle huidtypes.
Ingrediënten
340 gram olijfolie
28,5 gram bijenwas(korrels)
142 gram gedestilleerd water
56 gram gootsteenontstopper (of natriumhydroxide); let op dat je alleen gootsteenontstopper gebruikt die (bijna) 100 procent natriumhydroxide bevat
5 tot 10 gram etherische olie naar keuze
Tip: op internet zijn zeepcalculators te vinden waarmee je de verhoudingen kunt berekenen, bijvoorbeeld zeep.vanderleden.com.
Stappen
Houd tijdens het maakproces de veiligheidsbril op en de rubberen handschoenen aan. Draag een blouse of shirt met lange mouwen, en bij voorkeur een lange broek en gesloten schoenen. Adem nooit de damp van de gootsteenontstopper in.
Weeg alle ingrediënten nauwkeurig af.
Verwarm de olie en de bijenwas samen in een roestvrijstalen pan op een zacht vuur en roer tot het een egaal mengsel is.
Weeg ook het water en de gootsteenontstopper en doe het water in een schaal. Strooi voorzichtig de gootsteenontstopper erbij. Let op: door de chemische reactie wordt het goedje kokend heet!
Steek de digitale thermometers in beide mengsels en wacht tot beide zijn afgekoeld tot 54 graden.
Doe de mengsels bij elkaar in een schaal en mix maximaal een kwartier, tot er golfjes ontstaan. Voeg de etherische olie naar keuze toe en roer het erdoor.
Giet het geheel in een mal, bijvoorbeeld een leeg sappak dat je over de lengte openknipt. Dek het af met een handdoek.
Na minimaal één volle dag en maximaal 48 uur keer je de zeep in de mal om (draag handschoenen!). Snijd het stuk alvast in de gewenste hoeveelheid blokken zeep.
Dek het weer af en laat minstens vier weken rijpen. De zeep is klaar voor gebruik.
