Het was in Moddergat dat Co Nagelkerke, bestuurslid van het Drukkerijmuseum, op het idee kwam om een expositie te maken die het verband legt tussen prentenbijbels en wandtegels met Bijbelse voorstellingen.

Het museumhuisje van een oude schipper in het Friese dorpje hangt vol tegels met Bijbelse voorstellingen. De schipper was geen rijk man, de tegels waren als afval vanuit Workum in Moddergat boven in Friesland terechtgekomen. Tijdens het productieproces bleven niet alle tegels heel of ze konden niet gebruikt worden voor een rijke klant in Amsterdam. Daarom werden ze in de schepen, die van de werf in Workum afliepen, als ballastmateriaal gebruikt op de reis naar onder andere Moddergat.

Expositie

De schipper uit Moddergat gaf de tegels een plaats in zijn huis. Nagelkerke zag een prentenbijbel op de tafel van de schipper liggen en op de wand er vlakbij hing een tegeltableau.

Het idee voor de expositie in ‘zijn’ museum in Meppel, waarbij het Drukkerijmuseum samenwerkt met het Tegelmuseum te Otterlo en Bijbelverzamelaars Henk de Korte en Otto van Middendorp, was geboren.

::

Onderwijs

Wandtegels hadden een educatieve functie. Lezen en schrijven waren in de 17e en 18e eeuw geen gemeengoed. De mooie prenten uit de Bijbels, die er al langer waren, werden nu als tegels vormgegeven. De gebakken tegels kregen vervolgens een plaats bij de kachel. In vroeger tijden was dat het centrale punt in huis, zeker in de koude winters. Daar zat de familie bij elkaar. Daar vertelde opa de verhalen aan kinderen en kleinkinderen. Daar was de Bijbel in beeld. Op die manier gaven mensen de Bijbelse geschiedenissen door.

Gaatjes

Het maken van een tegel met voorstelling was een tijdrovende klus. Nadat de tegel voor de eerste keer gebakken was, werd er een vloeipapier met een Bijbelse voorstelling op gelegd. In de lijnen van de afbeelding prikte de kunstenaar kleine gaatjes waarover hij zwarte as strooide. Nadat hij het vloeipapier had verwijderd, waren de contouren duidelijk. Daarna tekende hij de lijnen van de afbeelding. Na tekenen, en eventueel inkleuren, werd de tegel geglazuurd en opnieuw gebakken zodat het glazuur met de tegel versmolt.

Veel van de Bijbelse voorstellingen op de wandtegels zijn ontleend aan gravures, afbeeldingen die in een metalen plaat zijn gegraveerd, van Pieter Schut (1615-1660).

::

Vrijheden

In het Drukkerijmuseum laat Nagelkerke de ontwikkeling van de wandtegels door de eeuwen heen zien. Waren de tegels eerst voornamelijk bruin van kleur en eenvoudig vormgegeven, na verloop van tijd werd de hoofdkleur blauw. De afbeeldingen werden ook meer complex. Daarbij veroorloofden de makers zich dichterlijke vrijheden. Zo buigt in het eerste tegeltableau van de verloren zoon de zwangere vrouw van de vertrekkende zoon zich huilend uit het venster. Bij het tweede tableau, van de terugkeer, blijkt dat het kind al geboren is. Het huis van de vader heeft beslist trekken van een Amsterdams grachtenpand en een ‘buiten’ aan de Vecht. „Wat hier hangt is zo mooi, zo mooi”, glundert de zichtbaar enthousiaste Nagelkerke.

::

Ooievaar

Lopend door het museum, dat een uitgebreid doe-programma voor kinderen heeft, komen er nog vragen naar boven. Welke geschiedenis uit de Bijbel of historie verhaalt van een ooievaar die zijn jongen een slang voert? De afbeelding staat tussen twee duidelijk herkenbare Bijbelse geschiedenissen: Jona die door de vis op het droge wordt gespuugd en David die het hoofd van reus Goliath afhakt.

Mogelijk valt te denken aan een figuurlijke betekenis, waar de ooievaar staat voor het brengen van voorspoed? Nagelkerke: „Dat is lastig te zeggen. Soms toonde een schilder zich erg creatief.”

::

De winterexpositie in het Drukkerijmuseum Meppel –Kleine Oever 11– is te zien tot en met 29 februari 2020