Het verplichte celibaat dateert eigenlijk pas van de Lateraanse concilies in de twaalfde eeuw, de eerste oecumenische concilies die door de paus bijeen werden geroepen en waarbij de kerk van het Oosten niet vertegenwoordigd was. Daar werden dingen vastgelegd die in de Vroege Kerk geen regel waren, zoals de –tot op heden geldende– celibaatswet voor gewijde geestelijken. Het Tweede Lateraans Concilie (1139) stelde dat iedereen die trouwt of in concubinaat leeft, het ambt verliest.

Het argument hiervoor is de reine geboorte van Jezus uit de maagd Maria, evenals het ”geestelijke” huwelijk van de priester met de kerk. Prof. dr. A. van de Beek heeft in zijn dogmatische werk over de kerk opgemerkt dat juist in de tijd dat Maria „altijd maagd” werd genoemd, het verplichte celibaat opkwam. De maagdelijkheid van Maria en de plicht van seksuele onthouding van priesters gingen volgens Van de Beek hand in hand. „Zowel in de ambtsleer als in de mariologie is er een tendens om de aan God gewijde mens een bijzondere status te geven die losstaat van het gewone mens-zijn en onthouding is daar het middel bij uitstek voor.”

Lees ook

Bisschoppen Amazone willen gehuwde priesters

Het celibaat onder clerici en monniken werd tijdens deze gregoriaanse hervorming in de twaalfde eeuw onderstreept als middel tegen seksuele ontsporingen van de geestelijken, die opgeroepen werden om heilig te leven. Dat laatste was niet bepaald het geval onder de renaissancepausen die later leefden en berucht waren vanwege hun immorele leven. De meesten trokken zich van het celibaat niets aan en maakten geen geheim van onwettige kinderen. Het celibaat werd door de eeuwen heen nooit afgeschaft. Ook tijdens het vernieuwingsgezinde Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) werd niet getornd aan het celibaat.

Nederland

In Nederland werden wel flinke stappen in deze richting gezet. Geruchtmakend waren de beleidsvoorstellen van het Pastoraal Concilie van Noordwijkerhout (1966-1970) tot opheffing van het verbod op het inschakelen van vrouwen in kerkelijke taken en de opheffing van het celibaat als voorwaarde voor de ambtsbediening. Rome nam het pleidooi voor afschaffing van het celibaat niet in dank af en reageerde kort daarna met de benoeming van orthodoxe bisschoppen in Nederland. De geest was weer terug in de fles. Veel priesters traden daarop uit hun ambt toen zij voor het huwelijk kozen.

Volgens Vaticaankenner en NOS-correspondent Andrea Vreede kan het Amazone-besluit een precedent scheppen en op den duur een oplossing zijn voor het grote tekort aan priesters in Europa. De paus heeft deze synode volgens haar als een proeftuin gebruikt. Hij wil nieuwe wegen onderzoeken om het geloof uit te dragen in een steeds sneller veranderende wereld. De paus is bezig de Rooms-Katholieke Kerk te decentraliseren en de bisschoppen meer verantwoordelijkheid te geven in hun eigen regio’s.

Zij formuleert hier treffend het optreden van de paus en de ontwikkelingen in de Rooms-Katholieke Kerk. Typisch voor de paus is dat hij zegt dat hij bijvoorbeeld de leer van de Rooms-Katholieke Kerk niet kan veranderen ten aanzien van de wijding van de vrouwen in het kerkelijk ambt omdat dit nu eenmaal de traditie van de kerk is. Tegelijkertijd focust hij vooral op het geweten van de moderne gelovigen en ziet hij mogelijkheden van dispensatie van aloude regels. Conservatieve rooms-katholieken klaagden de paus zelfs aan vanwege ketterij toen hij in zijn apostolische exhortatie ”Amoris Laetitia” (2016) opening bood aan hertrouwde gescheidenen om de sacramenten te ontvangen.

Het blijft spannend hoe de paus na deze Amazonesynode zal opereren. Vermoedelijk zullen de 185 bisschoppen vragen om een algemene synode, waarmee het onderwerp van gehuwde priesters op de agenda komt te staan voor de héle Rooms-Katholieke Kerk. In de Rooms-Katholieke Kerk gaan veranderingen heel langzaam, maar gehuwde priesters en opheffing van het celibaat zijn wel héél grote veranderingen.