Dr. Balke laat licht Reformatie schijnen over kerk en theologie
In ”Via Vitae” –De weg des levens, Psalm 16– heeft dr. W. Balke een aantal artikelen en lezingen bijeengebracht, met enkele nieuw geschreven stukken. Een scala aan namen uit de kerkgeschiedenis wordt voor het voetlicht gebracht. Dr. Balke kennend, verbazen we ons niet dat Calvijn daarbij een prominente plaats inneemt. Dat betekent intussen niet dat de aandacht voor vele anderen –zoals de voorlopers van de Reformatie, Luther, Beza, Kohlbrugge, de voormannen van het Réveil en Noordmans– vluchtig wordt. De gouden draad in alle namen en onderwerpen is de rijkdom die de Reformatie heeft gevonden in de Heilige Schrift. „De erfenis van de hervormers is nog nimmer uitgeput.”
Vanuit deze stellige overtuiging wordt een veelheid aan onderwerpen belicht. Om er enkele te noemen: de hermeneutiek, het ”cor ecclesiae” (het hart van de kerk, de verkiezing), geloof en wetenschap, de leer van de mens, de doop, de oecumene en, niet het minst, de rechtvaardiging.
Om iets aan te geven van het verrassende en afwisselende: terwijl het hoofdstuk over De Clercq, een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Réveil, gekenmerkt wordt door fijnzinnigheid, kan het deel over de leer van de Heilige Geest bij Calvijn erg leerzaam genoemd worden. Wie (verdiept) inzicht wil krijgen in de katholiciteit van de kerk, kan veel van zijn gading vinden in wat Calvijn naar voren brengt over de kerk als één lichaam. Indrukwekkend is de integrale tekst van het doopformulier dat Calvijn in Genève gebruikte.
Dr. Balke laat ons niet in het onzekere als het gaat over zijn mening ten aanzien van allerlei stromingen. Geestdrijverij en overdreven aandacht voor rituelen, piëtisme en scholastiek, schermen met reformatorische sjibbolets en flirten met Rome: ze kunnen geen van alle rekenen op de sympathie van de schrijver. Zo ontstaan duidelijke tekeningen.
Toch kan dan wel hier en daar het evenwicht in de knel raken. In dit verband noem ik twee voorbeelden. Zo wordt van Kohlbrugge gezegd dat hij „heeft afgerekend met alle subjectieve ervaringen en ondervindingen.” Wat heet hier subjectief? Waren het leven en de preken van de man uit Elberfeld niet vol van ervaringen en ondervindingen, in de omgang met zijn God?
In de tweede plaats noemt dr. Balke het „vooropstellen van de wedergeboorte vóór het geloof niet-reformatorisch en een zeventiende-eeuwse verschuiving.” Een forse uitspraak. Is er geen sprake van twee lijnen, die van artikel 24 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis én die van de Dordtse Leerregels en hebben beide lijnen niet hun Bijbels recht? Ook Calvijn heeft dat onderkend, zo zien we vooral in zijn commentaren, onder meer bij Johannes 1:13.
Intussen heeft dr. Balke ons met zijn waardevolle en diepgravende studies veel aangereikt. Inderdaad, de erfenis van de hervormers is nog nimmer uitgeput.
Via Vitae. Opstellen over kerk en theologie in het perspectief van de Reformatie, Willem Balke; uitg. De Banier; 440 blz.; € 24,95
