Puriteinen waren politiek zelfbewust
Puriteinen conservatief en ingetogen? Ze wisten ook uitstekend hun belangen te verdedigen, ook al kostte dat een burgeroorlog.
De puriteinen, er worden boeken over geschreven, teksten van geciteerd. Soms lijkt het wel of de reformatorische gezindte probeert zich met hen te vereenzelvigen. Nu weet ik ook wel dat we in een ander tijdperk leven, maar het lijkt erop dat bepaalde groepen zich op zijn minst willen identificeren met deze stroming binnen het protestantisme.
Maar weten we eigenlijk wel precies waar de puriteinen voor staan? Zij kenden niet alleen een rijke spiritualiteit, zij wisten ook uitstekend hun eigen belangen te verdedigen en veilig te stellen op politiek en militair niveau. Waar nodig werd er actie ondernomen, als de geloofsvrijheid in het geding kwam. Van deze houding kunnen we wat leren, is het niet in Nederland, dan wel voor de vervolgde kerk wereldwijd.
In Engeland leidde de feitelijke onafhankelijkheid van de puriteinse gemeenschappen uiteindelijk tot hun deelname aan een opstand en burgeroorlog, waarin zij zich tegen de regeerstijl van Charles I (1600-1649), koning van Engeland, verzetten. De wijze waarop deze koning de Anglicaanse staatskerk tot regeringsinstrument maakte, oogstte felle kritiek van de zijde der radicaalste, meestal calvinistische protestanten, ook wel puriteinen genoemd. Zij hadden deze naam te danken aan hun ijver om de kerk van roomse ‘franje’ en uitwassen te zuiveren.
Bij de eerste veldslag werd het leger van Charles I verslagen. Toen kwamen de puriteinen helemaal uit de schaduw van de geschiedenis te voorschijn. De overwinning was voornamelijk te danken aan de puriteinse edelman Oliver Cromwell (1599-1658). De aartsbisschop van Canterbury werd gevangengezet in de Londense Tower. De eerste minister van de koning, Thomas Strafford, verloor zijn baan, en later zelfs, net zoals de koning, zijn hoofd.
Later, na het herstel van de Engelse kroon, werden de puriteinen erkende religieuze minderheden die buiten de staatskerk stonden. Daarmee eindigde hun verzet tegen de overheidsbemoeienis met de kerk. De puriteinen reageerden dus fel en hard toen hun manier van leven en geloven in gevaar kwam. Maar ze waren ook realistisch, want vrij snel hierna werden zij introverte groepen, tevreden met de tolerantie in Engeland, voorzichtig om deze niet in gevaar te brengen.
Huwelijksleven
Dit geeft ons inmiddels weer een beeld waar we ons wellicht bij thuis voelen. Als er binnen de reformatorische gezindte gesproken wordt over de puriteinen, is dit meestal in een context van geloofsbevinding en een ingetogen en Bijbelgetrouwe levensstijl. Dit betekent overigens niet dat dit een saaie of vreugdeloze levensstijl is. Integendeel, zoals ds. P. den Ouden in zijn boek ”Liefde en trouw bij de puriteinen” betoogt, was het genieten van bijvoorbeeld het huwelijksleven belangrijk in de puriteinse levensstijl.
Het is natuurlijk prima om de puriteinen als rolmodel te gebruiken. De geloofsbevinding van de puriteinen was overtuigend en gefundeerd Bijbelgetrouw. Laten we wel kritisch blijven kijken naar de groeperingen die we als rolmodel gebruiken voor onze eigen levensstijl. De mate van geweld die de puriteinen gebruikten om binnen de staatskerk hun rechten te behouden, lijkt me een minder goed idee. Maar dat moge duidelijk zijn. Laten we in het hedendaagse Nederland vooral in het oog houden wat de diverse kerkelijke richtingen verbindt.
Puriteinen behoudend, conservatief, ingetogen? Dit is historisch deels juist, maar het is goed om ook eens stil te staan bij hoe de puriteinen hun belangen verdedigden en veiligstelden.
De auteur studeert cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit.
