Het thema van de ZomerExpo in de Fundatie is dit jaar ”Europa”. Dat zijn kunstwerk uit 3200 inzendingen werd uitgekozen stemt Paul Boer (1970) dankbaar. Als christenkunstenaar heeft hij vaak het gevoel dat hij zich extra moet bewijzen. Bovendien is hij autodidact. „Het is dan leuk om erkenning te krijgen van het professionele circuit. Alle inzendingen zijn anoniem beoordeeld, dus het ging echt om de zeggingskracht van het werk.”

”QR-code” is een abstract kunstwerk dat de invloed van Mondriaan verraadt. Het is opgebouwd uit kleurige vlakken waartussen zinderend licht heen en weer lijkt te golven. „Dit schilderij had ik vijftien jaar geleden niet kunnen maken”, zegt de kunstenaar, die doorgaans figuratief werk maakt. „Het vangen van licht in een abstract kunstwerk is een hele uitdaging, maar ik wilde mijn grenzen verleggen. Bij figuratieve kunst wordt licht zichtbaar doordat het op een object valt; in een abstract schilderij moet licht op zichzelf staan, autonoom zijn. Ik heb lang geëxperimenteerd om het licht sterker te maken, te laten bewegen.”

Traditie

Boer bestempelt zijn schilderstijl als ”filosofisch expressionisme”. Inspiratie vindt hij in de Bijbel, de filosofie, de natuur en in „wat het oog passeert.” Regelmatig stelt Boer zich de vraag: Stel dat alles al eens is gedaan, wat dan? „Ik schilder graag vanuit de traditie. Vaak lees ik eerst een Bijbelverhaal of iets wat daarmee verband houdt. Daarna kijk ik wat er in de kunstgeschiedenis al met dit onderwerp is gedaan en probeer daarbij aan te sluiten. Door jezelf te begrenzen, ontdek je vaak toch weer andere wegen en nieuwe mogelijkheden om je op het doek uit te drukken. In de kunst kun je met kleine stapjes iets nieuws maken en een eigen stijl ontwikkelen.”

Schilderen is aftasten, is Boers ervaring. „Schilderen leer je vooral door veel uit te proberen. Ik bouw mijn kunstwerken al zoekend stap voor stap op. Het is de uitdaging om van een leeg doek een voltooid kunstwerk te maken. Daar is meestal niets romantisch aan. Creativiteit is een vak. Als autodidact val je in alle valkuilen die er zijn. Als het goed is leer je daarvan. Ik probeer me op die manier steeds verder te ontwikkelen. Maar creativiteit is ook spelen; het gaat om het plezier van het maken van kunst.”

”QR-code” gaat, net als alle andere kunst, over ruimte, tijd en licht, vertelt Boer. „Het zijn de elementen die ook op de eerste scheppingsdag centraal stonden. Voor dit kunstwerk heb ik me laten leiden door Psalm 118:19: „Doe mij de poort van gerechtigheid open, en ik zal daardoor ingaan en U loven.” Ik vroeg me af om wat voor poort het hier gaat. Calvijn zegt in zijn verklaring dat het de tempelpoort is. Volgens kerkvader Augustinus kunnen we het Oude Testament alleen begrijpen vanuit het Nieuwe. Zodoende kwam ik bij de apostel Johannes, die op het eiland Patmos in een visioen een geopende deur in de hemel zag. De hemelpoort van gerechtigheid is Licht in een onmetelijke ruimte en verwijst naar Christus en Zijn liefde. Dat heb ik willen verbeelden.”

Pas toen het schilderij klaar was, zag de kunstenaar er een QR-code in, een variant van de streepjescode die uit allemaal vierkantje vlakjes bestaat. „Ik dacht: wat zou het mooi zijn als je dit schilderij kon scannen en je zo op een website terechtkwam met informatie over het werk; dat je via een code achter het geheim van het schilderij komt. Met behulp van een vriend heb ik een echte QR-code bij het schilderij laten maken die naar mijn website verwijst. Maar ik hoef als kunstenaar geen kant-en-klare antwoorden te geven; mensen moeten zelf betekenis aan het werk geven.”

Rebellie

Boer maakte het schilderij eind 2018. Toen de oproep voor deelname aan de ZomerExpo in de Fundatie langskwam reageerde hij spontaan en impulsief. „Ik heb het schilderij bijna zonder na te denken ingestuurd, als een soort proeve van bekwaamheid. Tegelijk vond ik het interessant om het thema ”gerechtigheid” te verbinden met Europa, zonder dat ik aan politiek wil doen. Grote delen van Europa zijn aangetast door de secularisatie. Ik denk dat een samenleving verder kan met gerechtigheid als antwoord op de leegte die is ontstaan doordat veel mensen afscheid van het christelijk geloof hebben genomen. Mijn rebellie is rebellie tegen de tijdgeest. Ik ben geen evangelist, maar ik probeer mensen wel te helpen en te inspireren. Ook in onze tijd zijn mensen op zoek naar betekenisvolle verhalen. Die wil ik hun graag vanuit de Bijbel aanreiken. Mensen staan bovendien niet meer zo negatief tegenover het christelijk geloof als dertig jaar geleden. De kunstwerken die ik maak zijn als billboards langs de levensweg. Sommigen kijken er vluchtig naar, anderen nemen de moeite om er even stil bij te staan.”

Europa heeft behoefte aan een dragende filosofie, vindt Boer. „Een visie op wat ons verbindt ontbreekt. De Verenigde Naties erkennen de universele rechten van de mens. In Europees verband zou het humanisme, dat sterk aanleunt tegen de christelijke ethiek, dienstbaar kunnen zijn. Ieder mens wil dat hem recht wordt gedaan. Natuurlijk valt het begrip ”gerechtigheid” breed te interpreteren. Er bestaan verschillende opvattingen over en daar is niets mis mee, al moeten we niet proberen voortdurend het eigen gelijk te halen. Als het over vluchtelingen gaat is er een groot verschil tussen het openzetten van de grenzen –”Wir schaffen das”, zoals Merkel zei– en de nationalistische beweging. Mensen die werkelijk op de vlucht zijn moeten we zeker helpen, dat is onze christenplicht. Maar we moeten ook beseffen dat Europa in zijn huidige vorm nog niet zo heel lang bestaat: het is fragiel en kwetsbaar. De openheid aan de grenzen heeft iets moois, maar kan mensen ook beangstigen en dan kruipen ze in hun schulp. Ze voelen zich bedreigd door de veranderingen die onze tijd met zich meebrengt. Daarom is het belangrijk om onze vrijheid te beschermen door in te zetten op recht en rechtvaardigheid.”

Mondriaan

De kunstenaar merkt ook dat het ambachtelijke in de kunst weer wordt gewaardeerd. „Dat is in de tentoonstelling in Zwolle goed te zien. Mede door de invloed van internet en YouTube draait het in onze samenleving om influencers, mensen die met hun opvattingen en gedrag veel invloed hebben. Ze maken optimaal gebruik van de mogelijkheden van het internettijdperk. Maar in de kunst zie je een verschuiving van de kunstenaar naar het kunstwerk. Dat doet er weer toe.”

Boer is daar blij mee. „Dat is ook het mooie van de ZomerExpo. De kunstwerken worden anoniem beoordeeld, de persoon van de kunstenaar doet er niet toe. Het is in dit verband grappig dat Carlien Oudes, de drijvende kracht achter de ZomerExpo, in de digitale voorronde stiekem een afbeelding van een vroege Mondriaan instuurde. Die kreeg geen enkele stem van de jury.”

www.paul-art.eu

De pure kunst van het kijken

In Museum de Fundatie in Zwolle en in Kasteel het Nijenhuis in Heino/Wijhe wordt tot en met 1 september de ZomerExpo 2019 gehouden. Het thema van deze zevende editie is ”Europa”. Voor deze tentoonstelling werden 3200 kunstwerken ingezonden, waarvan een vakjury, een juniorjury en een publieksjury er 250 selecteerden. De variatie aan thema’s is groot: de vluchtelingenproblematiek komt langs, de brexit, de torenbouw van Babel, vervuiling, eenheid en verscheidenheid, migratie, Europa als utopia…

Bij de tentoonstelling hoort een minicatalogus waarin de 250 gekozen werken staan afgebeeld. Carlien Oudes, directeur van ArtWorlds, dat de ZomerExpo organiseert, schrijft daarin dat de ZomerExpo „een wezenlijke rol kan spelen in een voortgaande dialoog over kunst, over hoe we ernaar kijken, over wat zij betekent voor onze samenleving. Want wij houden ons niet bezig met de topwerken, hun roem en het grote geld, maar we richten ons op de humuslaag waarop die kunst tot bloei komt. Op de ZomerExpo gaat het niet om de context, maar om de pure kunst van het kijken.” Volgens Oudes vertegenwoordigen de 250 geselecteerde kunstwerken iets moois: „Een neiging tot verbeelden die we moeten koesteren. Wat dat betreft is ZomerExpo een oase in een samenleving die drijft op roem en prestatiedrang.”

www.zomerexpo.nl