Dat stelde Smit, in het dagelijks leven commissaris van de Koning in de provincie Zuid-Holland, donderdag in Amsterdam tijdens de presentatie van de bundel ”Perspectieven op godsdienstvrijheid en de verhouding tussen staat en religie”, een uitgave ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Tijdschrift voor Recht en Religie. „Religie is niet meer van deze tijd of ronduit gevaarlijk. Het maatschappelijk debat wordt hierdoor verstoord.”

De basale kennis die de overheid heeft van de kerk –en van de scheiding tussen kerk en staat– is weg of niet meer vanzelfsprekend, aldus Smit. „Je moet een pittig debat voeren als je uitlegt dat een kerkgenootschap iets anders is dan een voetbal- of carnavalvereniging.”

Onze samenleving „babbelt” over joods-christelijke waarden, maar wat doen we er nog aan om die waarden te onderhouden, vroeg de CIO-voorzitter zich af. „Geloof wordt een privézaak, terwijl dat niet kan. Neutraliteit betekent dat de staat geen onderscheid mag maken tussen verschillende religieuze uitingen, zoals keppel, kruis of hoofddoek. Maar die uitingen worden nu verbannen uit het publieke domein.”

Smit maakte vorig jaar in Nieuwegein een „volstrekt seculiere” herdenkingsdienst mee van nabestaanden van de ramp met vlucht MH17. „De enige die iets zei over religie was de weduwe van de copiloot, een moslima. Verder werd er met geen woord gerept over zin of duiding. Wat is er met ons aan de hand, dat we geen woorden en melodieën meer kunnen vinden voor wat mensen al eeuwen geholpen heeft om een ankerplaats in hun leven te vinden? Ik zat tussen een Engelse en een Duitse ambassadeur. Zij gaan voor een dergelijke herdenking naar een dom of een kathedraal, maar wij komen bijeen op een volstrekt neutraal terrein. We moeten af van de kramp in onze samenleving om religie angstvallig te vermijden.”

Uniek

Prof. mr. Jan-Willem Sap, docent aan de faculteit der rechtsgeleerdheid van de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam, noemde Nederland een uniek land. „We zijn altijd een land geweest met verschillende groepen. Als je een andere godsdienst had dan de heersende, werd je hier niet zomaar vermoord. Uniek was ook dat in Nederland de heersende kerk ouder was dan de staat. Dat maakte de staat terughoudend om maar alles te zeggen over de kerken. De huidige overheid heeft te weinig respect voor deze situatie.”

Veel moslims accepteren de scheiding van kerk en staat eigenlijk helemaal niet, zo vernam hij. „Die acceptatie is er wel als ze hier wonen, maar diep in hun hart hebben ze er moeite mee. Ik verneem bij mensen om mij heen angst voor de Nederlandse identiteit als moslims suggereren dat ze anders zullen optreden als ze in de meerderheid zijn.”

Wat Job Cohen in zijn termijn als burgemeester van Amsterdam deed, vindt prof. Sap een navolgenswaardig voorbeeld voor de dialoog met moslims. „Hij ging met hen theedrinken. Zo wordt informatie uitgewisseld en leer je mensen kennen. Ik heb begrepen dat steeds meer burgemeesters dat gaan doen. Is dat misschien niet de reden waarom hier in Nederland geen aanslagen hebben plaatsgevonden?”

Politieke islam

De islamitische dr. Yaser Ellethy, docent religie en theologie aan de VU, verwierp de gedachte dat er een „politieke islam” bestaat. „Er is wel een islam met politieke overtuigingen en daarin is voluit plaats voor democratische waarden. Er bestaat geen goddelijk gezag in de islam dat in de samenleving iets kan claimen. In de Koran benadrukken ruim 200 verzen de vrijheid van het geloof, terwijl de straf op afvalligheid gebaseerd is op een beperkt aantal overleveringen. Voor de islam is afval van geloof minder erg dan hypocrisie bij mensen die hun geloof belijden, maar er een verborgen afkeer van hebben.”