Eind augustus presenteerde de Russische president Poetin in een tv-toespraak zijn definitieve plannen voor een grondige hervorming van het Russische pensioenstelsel. De pensioenleeftijd gaat fors omhoog: voor vrouwen van 55 naar 60 en voor mannen van 60 naar 65 jaar.

De hervormingen zijn zeer impopulair en brachten duizenden Russen op de been. Een belangrijk argument van tegenstanders is de lage levensverwachting in Rusland. Men is woedend omdat de nieuwe pensioenleeftijd haast gelijk zou zijn aan de levensverwachting. Uit de meest recente cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) blijkt dat in Rusland de levensverwachting bij geboorte (beter bekend als de gemiddelde levensverwachting) voor mannen 66,4 jaar en voor vrouwen 77,2 jaar is. Op basis van deze cijfers kon men in Nederlandse kranten alarmerende krantenkoppen tegenkomen, zoals ”Van het werk naar het graf” en ”Russische man geniet straks 1,5 jaar van pensioen”. De zaak ligt echter wel wat genuanceerder.

Alcoholgebruik

In vergelijking met andere Europese landen heeft Rusland inderdaad een lage levensverwachting. Dit wordt onder andere toegeschreven aan het hoge alcoholgebruik, vooral onder mannen. Het gaat daarbij niet alleen om alcoholvergiftigingen en leveraandoeningen, maar ook om gevallen van zelfmoord, ongelukken en vechtpartijen waarbij drank in het spel is. Hierdoor is het sterftecijfer onder mannen vanaf ongeveer hun twintigste levensjaar fors hoger dan in andere landen.

Een aanzienlijk deel van de Russen haalt de pensioenleeftijd niet. Dat aandeel is stukken hoger dan in de andere Europese landen. Van de Russische mannen overlijdt 30 procent voordat ze de leeftijd van 60-64 jaar hebben bereikt. Nergens anders in Europa is dat percentage zo hoog. In Nederland en in de koplopers Zwitserland, Zweden en Noorwegen ligt dat percentage op of onder de 7 procent.

De situatie van de Russische vrouwen is iets rooskleuriger: 12 procent haalt de nieuwe pensioenleeftijd niet. Maar ook zij staan er in vergelijking met de overige Europese landen slecht voor.

Degenen die de pensioenleeftijd wél bereiken (70 procent van de mannen en 88 procent van de vrouwen) kunnen naar verwachting toch nog wel wat jaartjes van hun pensioen genieten: gemiddeld nog 16,1 (mannen) en 21,8 jaar (vrouwen). Ook hier heeft Rusland een plaats onder aan de Europese ladder. Echter, de verschillen met andere Oost-Europese landen zijn niet erg groot.

Mager pensioen

Het beeld dat bijna niemand in Rusland straks nog pensioen krijgt, klopt dus niet. Dat neemt niet weg dat de verhoging van de pensioenleeftijd veel mensen pijn zal doen.

Anders dan in bijvoorbeeld Nederland, valt van het gemiddelde staatspensioen in Rusland (omgerekend zo’n 200 euro per maand) niet te leven. Omdat slechts weinigen een aanvullend pensioen hebben, moeten veel mensen daarnaast nog tot hoge leeftijd blijven werken. Met het loon van baantjes én het staatspensioen bij elkaar kunnen mensen vaak net het hoofd boven water houden. En dan is het begrijpelijk dat men massaal de straat op gaat.

De auteur is onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI). Bron: Demos, een uitgave van het NIDI.