Er zijn maar weinig zaken zo belangrijk als een goede nachtrust. Toch kunnen veel consumenten er alleen maar van dromen. Ze vallen moeilijk in slaap of worden ’s nachts zo vaak wakker dat ze de volgende morgen niet uitgerust uit bed stappen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde dit voorjaar dat 20 procent van de Nederlanders van 12 jaar of ouder naar eigen zeggen in 2017 slaapproblemen had.

Een slechte nachtrust kan ingrijpende gevolgen hebben. Van de mensen met slaapproblemen gaf 41 procent aan dat het slaapgebrek hun overdag opbreekt: ze hebben last van concentratieproblemen, zijn vergeetachtig of worden humeuriger. Slechte slapers hebben bovendien vaker een slechte gezondheid.

Consumenten die een oplossing zoeken voor hun slaapproblemen kunnen kiezen uit tal van mogelijke oplossingen, variërend van kalmerende kruiden tot ondersteuning van een slaapcoach. Inmiddels moeten ook technologische hulpmiddelen, zoals innovatieve slaapmaskers, wearables en hoofdbanden, uitkomst bieden.

Nieuwe structuur

Een opvallend hulpmiddel waarmee consumenten de strijd met hun slaapproblemen kunnen aanbinden, is Dreem. De hoofdband van het Amerikaanse bedrijf Rythm Inc. werkt op basis van neurotechnologie en biedt dragers een coachingprogramma op maat. Met een team van zeventig professionals, waaronder autoriteiten op het gebied van slaap, wordt er gewerkt aan programma’s om nachtbrakers een betere slaap te bieden. Of gebruikers nu chronische insomnia hebben, angstig zijn of om een andere reden ’s nachts liggen te woelen, de Dreemcoach probeert nieuwe structuur in hun nachtrust aan te brengen.

Om te beginnen analyseert de hoofdband zeven nachten lang de slaappatronen van gebruikers. Elke nacht verzamelt de Dreemband belangrijke fysiologische informatie om je slaap objectief te evalueren, meldt de productinformatie. Daarna volgt een ”slaapherstructureringsprogramma” van twee tot acht weken dat de nachtrust van de gebruikers moet verbeteren. Het apparaatje maakt gebruik van onwaarneembare geluidsimpulsen, elektro-encefalogrammen (eeg’s) en slaapinductie – volgens de makers stuk voor stuk veilige, niet-invasieve en effectieve technologieën.

Dromen

Wie graag wil slapen én dromen kan kiezen voor de iBand+ van het in Nederland geregistreerde bedrijf Arenar. De eeg-hoofdband is speciaal bedoeld om heldere dromen te stimuleren en de slaap te verbeteren. Eerst worden de hersengolven van gebruikers gemeten, daarna worden audiovisuele hints uitgezonden via ledlampjes. De techniek moet gebruikers bewust maken van hun dromen, waarna ze zelf controle kunnen uitoefenen en de loop van hun droom kunnen bepalen.

De iBand+ heeft daarnaast een kalmerende functie en bevordert een natuurlijke slaap met muziek die zich op een intelligente manier aan de slaapfases aanpast. De ontwikkelaars ontvingen in 2017 een subsidie van 25.000 euro van de Nederlandse overheid om het project te realiseren.

Gedurfde beweringen

De belofte van een probleemloze nachtrust gaat er bij consumenten met slaapproblemen grif in. Ook liefhebbers van gadgets tonen zich geïnteresseerd in technologieën die invloed uitoefenen op zoiets ongrijpbaars als hersengolven.

Toch roept de introductie van dit soort producten de vraag op hoe veilig ze zijn. En doen ze echt wat ze beloven? Wat opvalt, is dat de gadgets worden gepresenteerd met gedurfde beweringen en dappere claims. Niet alleen de Dreem en de iBand+, ook veel andere slaapgadgets zouden een wetenschappelijke basis hebben en 100 procent veilig zijn. Toch zijn de technologieën ingrijpend genoeg om ontwrichting in de hand te kunnen werken.

De Dreemband maakt bijvoorbeeld gebruik van een botgeleidingstechnologie die geluid direct in het oor brengt. De iBand+ bevat op zijn beurt ledlampjes die vlak boven het oog worden geplaatst en het mogelijk moeten maken om dromen te sturen. De DreamOn, een polsband met een vergelijkbaar effect, stuurt pulsen met een lage frequentie die volgens de makers het natuurlijke slaapproces van het lichaam activeren.

Dergelijke productbeschrijvingen klinken indrukwekkend. De toevoeging ”wetenschappelijk onderbouwd” kan bovendien voor extra gemoedsrust zorgen. Toch blijft de vraag of de werking niet wat wordt overdreven. Hoe geruststellend termen zoals „veilig”, „niet-invasief”, „geen conflict met andere medicijnen” en „geen bijwerkingen” ook klinken, feitelijk creëren de makers van de apparaatjes een valse tegenstelling tussen hun producten en slaapmedicijnen. De apparaatjes hoeven immers niet in het lichaam te worden aangebracht en zijn dus even invasief als een polshorloge. De kalmerende werking die uitgaat van de ontspannende muziek en ledlampjes heeft verder geen medicinale invloed, waardoor een wisselwerking met medicijnen ook zo goed als uitgesloten is.

De producenten kunnen de termen bovendien zonder consequenties gebruiken: door de slaapgadgets als consumentenproducten te verkopen, hoeven ze aan minder strenge regels te voldoen. Het gebruik van medische termen wekt echter wel de indruk dat de apparaten een geneeskundige werking zouden hebben.

Snoezelruimte

Alle beweringen van de makers ten spijt bieden de slaapbevorderingstechnologieën weinig meer dan een gemiddelde snoezelruimte. De kalmerende werking is vooral afkomstig van licht en geluid, die de gebruiker laten ontspannen, waardoor deze sneller in slaap valt.

De onvermijdelijke apps die bij de apparaatjes worden geleverd, kunnen gebruikers wel meer inzicht bieden in hun slaappatronen. Ze bieden echter vooral de makers van de producten een enorme gegevensset die zij kunnen toepassen voor commerciële en wetenschappelijke doeleinden. Ze zullen er niet slapend rijk van worden, maar krijgen in elk geval de beschikking over een grote hoeveelheid gegevens waar andere bedrijven en wetenschappers alleen maar van kunnen dromen.

Onzekerheid over gevolgen op lange termijn

Slaapapparaten zoals de Dreem kunnen consumenten nuttige inzichten bieden, maar ook onnodig ongerust maken, stelt prof. Sebastiaan Overeem. De hoogleraar intelligent systems for sleep disorders aan de TU Eindhoven ziet potentie voor slaapgadgets, maar vindt dat de effecten niet onderschat mogen worden.

„Dit soort apparaten is niet acuut gevaarlijk, maar dat betekent niet automatisch dat ze veilig zijn”, stelt Overeem, Volgens de hoogleraar, tevens arts-somnoloog aan het Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe in Heeze, zijn er te veel onzekerheden op het gebied van slaap om de apparaatjes klakkeloos toe te passen: „De apparaten lijken geen kortetermijnschade te veroorzaken, maar over de langetermijngevolgen kunnen we niets zeggen.”

De meettechnologie van de Dreem noemt de hoogleraar „heel bruikbaar, maar niet uniek.” Ook ziet hij een duidelijk nadeel aan het apparaat: „Je moet wel een heel ding op je hoofd zetten. Ik heb ernstige twijfels of dat een goede oplossing is voor slaapproblemen.”

Een van de zorgen van Overeem is dat apps en slaapgadgets consumenten nodeloos ongerust maken: „Er wordt een ‘slaapmeting’ uitgevoerd die gebruikers na een nacht slapen kunnen inzien. De plaatjes zijn fantastisch en er wordt ook nog een score aan gekoppeld. Een rode score kan het idee geven dat je nachtrust heel slecht is. Maar van veel consumentenapparaten is het onduidelijk hoe betrouwbaar de metingen zijn.

Als de cijfers aansluiten bij iemands gevoel van slechte slaap, kan die persoon nog meer focussen op de slaapproblemen, waardoor chronische slapeloosheid zelfs kan worden versterkt. We krijgen op Kempenhaeghe inmiddels met enige regelmaat verwijzingen waarbij het de vraag is of de persoon echt een slaapprobleem heeft. Andersom sluit een normale score op dit soort apparaten ook niet uit dat er géén slaapstoornis speelt.”

Volgens Overeem kunnen dergelijke apparaten ook in de hand werken dat mensen hun levensstijl niet aanpassen: „Het is een slecht idee om ongezond gedrag, zoals simpelweg te kort op bed liggen, te compenseren met auditieve stimulatie van diepe slaap. Daarom moet je dit soort apparaten met beleid gebruiken.”