De populariteit van een sociaal medium is afhankelijk van het aantal gebruikers. Als jongeren een bepaald medium de rug toekeren, wenden ze zich meestal tot een ander platform. Zo zeiden ze in het verleden Hyves vaarwel en gingen ze naar Facebook. Dat is door veel jongeren intussen weer ingeruild voor Instagram en Snapchat.

In essentie is ieder platform grotendeels gelijk. Je legt er een verbinding met anderen, je kunt met elkaar een gesprek voeren, je deelt een gedeelte van je leven, je plaatst foto’s en filmpjes en je reageert door likes op elkaars content. Nu past Snapchat minder goed in het rijtje van de andere platforms en behelst dit ook specifieke kansen en gevaren.

Snapchat is een relatief nieuwe dienst. Net zoals in het succesverhaal van Facebook studeerden de beide initiatiefnemers aan een universiteit toen ze hun idee verwerkten in een app. Intussen is het bedrijf naar de beurs gegaan, zijn beide oprichters multimiljardair en draait het bedrijf een jaarlijkse omzet van zo’n 250 miljoen dollar. Is deze applicatie daarmee klaar? Nee, telkens komen er nieuwe functionaliteiten. Zo introduceerde dit bedrijf twee jaar geleden de ”spectacles”. Dit is een bril waarmee je filmpjes kunt maken die gelijk via Snapchat worden gedeeld.

Foto’s en filmpjes

Het socialemediaplatform Snapchat draait om het onderhouden van contact met vrienden. Vrienden kunnen worden toegevoegd door hun gebruikersnaam in te toetsen. Deze hebben veel jongeren in hun profiel op Instagram geplaatst. Je ziet dan bijvoorbeeld: SC Roos02x. Veelal is deze gebruikersnaam herleidbaar naar de echte naam. In dit geval zou de desbetreffende jongere bijvoorbeeld Rosemarije kunnen heten en is ze geboren in 2002.

Na een aantal vrienden aan het profiel te hebben toegevoegd, is het de volgende stap om foto’s of korte filmpjes te gaan maken. Deze kunnen over van alles gaan. Van het huisdier dat op schoot kruipt tot een sprong op de trampoline en van een selfie (gemaakt met de camera aan de voorzijde van de smartphone) met de beste vriendin tot het avondeten op het bord.

Deze foto’s kunnen bewerkt worden met filters. Zo krijgt een gezicht dan opeens konijnenoren of rode blosjes op de wangen. Daarnaast kun je de kleuren aanpassen, teksten toevoegen en de locatie toevoegen. Dit worden ”geotags” genoemd. Video’s kunnen ook worden aangepast. Ze kunnen vertraagd of juist achterstevoren worden afgespeeld. Na het bewerken van de foto of video kan die worden verstuurd naar alle vrienden, of een selectie daarvan. Vervolgens moet worden aangegeven hoeveel seconden de foto zichtbaar moet zijn.

Bitmoji

Het sociale medium Snapchat is behoorlijk anders dan Instagram en Facebook. Bij de laatstgenoemde maak je een soort digitaal verslag van je bezigheden. Met Snapchat doe je dit niet. De foto’s die je verstuurt, zijn immers maar een aantal seconden zichtbaar. Wel is er de functie ”mijn verhaal”, waarmee je een verhaal van de dag maakt. Dit blijft dan 24 uur op je profiel staan.

Daarnaast kun je het profiel op Snapchat maar beperkt personaliseren. Wel kun je de standaardprofielafbeelding die het logo van Snapchat heeft, aanpassen. Met een andere app kun je dan een poppetje zo aanpassen dat dit het meest op de gebruiker lijkt. Dit wordt dan een bitmoji genoemd.

Verder is het onderhouden van de virtuele vriendschappen anders. Op Facebook en Instagram wordt de gebruiker aangemoedigd om frequent wat te delen. Maar Snapchat geeft een status aan deze vriendschap. Een ‘goede’ vriendschap wordt namelijk beloond met een emoji. Dit is een gezichtje met een bepaalde emotie.

Kansen en gevaren

Een app zoals Snapchat biedt gebruikers kansen. Zo is het maken van een snap een creatief proces waarin je creatieve vaardigheden kunt ontwikkelen. Daarnaast kun je met Snapchat op een eenvoudige wijze met vrienden in contact blijven. Tien jaar geleden belde een meisje uren met haar vriendinnen, nu deelt ze om de paar uur een foto of filmpje.

Snapchat wordt ook steeds meer door bedrijven ingezet om advertenties te laten zien aan een specifieke groep. Jongeren die nu al Snapchat hebben, zullen dit veel sneller en beter doen dan een marketeer die hier geen ervaring mee heeft.

De gevaren van Snapchat zijn echter groter dan de kansen. Allereerst kent dit sociale medium een enorme vluchtigheid. Er is geen profiel met foto’s of filmpjes die een beeld vormen van het leven van de jongere. Een gebruiker moet dus dagelijks opnieuw beginnen. Daarom is met opzet de ”vriendschapsstatus” toegevoegd. Daarmee wordt een gebruiker uitgedaagd om dagelijks iets te plaatsen. Het verdienmodel van Snapchat is namelijk om zo veel mogelijk informatie van de gebruikers te verzamelen en daarmee unieke profielen te maken voor adverteerders.

Verder daagt Snapchat uit tot het versturen van zo veel mogelijk berichten. Een jongere heeft snel honderden vrienden op Snapchat, ingedeeld in verschillende groepen. Als deze vrienden dagelijks één foto plaatsen, betekent dit al een grote hoeveelheid berichten. Uit onderzoek dat ik een aantal jaren geleden uitvoerde, bleek dat sommige jongeren meer dan honderd berichten per uur ontvangen. Met de toename van de populariteit van Snapchat zal deze groep alleen maar groter zijn geworden.

Ten derde lijkt de inhoud van Snapchat op het eerste gezicht vooral te bestaan uit foto’s die vrienden voor elkaar maken. Maar het heeft ook de discoverfunctie. Deze wordt gebruikt door mediareuzen zoals MTV, CNN en National Geographic. Zo levert de laatste prachtige en indrukwekkende natuurbeelden. Maar de twee eerste geven een beeld van de jongerencultuur. Dit houdt in: de nieuwste videoclips van popmuzikanten en roddels over de bekende sterren.

Ook zijn er behoorlijke privacyvraagtekens te plaatsen bij deze dienst. Natuurlijk gaat iedere gebruiker zelf akkoord met de enorme lijst aan voorwaarden bij de installatie van de app. Maar om met Snapchat te kunnen starten, moet je wel je e-mailadres en je geboortedatum invullen. Hackers kregen het voor elkaar om zo’n 5 miljoen Snapchat-gebruikersnamen en -telefoonnummers buit te maken. Deze gegevens worden doorverkocht aan andere partijen. Daarnaast bleek enige jaren geleden dat Snapchat de locatiegegevens, adressen uit de contactlijst en foto’s opsloeg.

Ten slotte blijkt –uit mijn onderzoek voor Kliksafe (juli 2018) onder reformatorische jongeren– dat jongeren die Snapchat gebruiken significant vaker aan sexting (het versturen van naaktfoto’s van zichzelf) doen dan jongeren die geen Snapchat gebruiken. De foto verdwijnt binnen de gestelde seconden en daarmee voelt het veilig om aan sexting mee te doen. Echter, met bijvoorbeeld de app Savesnap kan iedere gebruiker weer een foto maken van de snap die verstuurd is. En met een andere camera een foto maken van de afbeelding is ook altijd mogelijk.

Spektakel

De bril die Snapchat op de markt bracht, zou je in het Nederlands ”spektakel” kunnen noemen. Dit verwoordt wellicht ook een goede visie op Snapchat. Het is een schouwspel waarin foto’s zo mooi mogelijk worden gemaakt en het gras bij de buren altijd groener lijkt. Het is een onlinewereld waarin de jongere zich iedere dag opnieuw moet bewijzen op het onlinetoneel en actief moet delen om erbij te blijven horen. En wie aan deze vertoning wil meedoen, moet dagelijks honderden foto’s zien en er meerdere maken.

Opvoeders moeten deze aspecten van Snapchat snappen, omdat ze anders geen richting kunnen aangeven in hun mediaopvoeding, ongeacht of ze Snapchat nu willen ontmoedigen, verbieden of stimuleren.

De auteur is werkzaam als practor mediawijsheid en digitale didactiek op het Hoornbeeck College.