Formeel gaat het bij de Congresverkiezingen helemaal niet om het ambt van president. Op de stembiljetten staan de kandidaten voor het Huis van Afgevaardigden, in een derde van de staten de namen van de kandidaten voor de Senaat en verder voor veel lokale functies, zoals voor het gouverneurschap en voor afvaardiging naar de parlementen van de staten.

Tegelijk weet iedereen dat de midterms een test zijn voor de zittende president. Zowel president Obama als president Clinton heeft ervaren wat het betekent als je eigen partij de meerderheid in het Congres verliest. Dan ben je als president nagenoeg machteloos, een lame duck, zoals de Amerikanen zo fraai zeggen.

Dat gevaar is ook nu reëel. Hoewel inmiddels algemeen bekend is dat opiniepeilingen zeker niet alles zeggen over de uiteindelijke verkiezingsuitslag, geven ze wel een trend aan. Als die zich dinsdag ook voortzet, dan krijgen de Democraten het voor het zeggen in het Huis van Afgevaardigden.

Democraten de baas

Nu hebben de Republikeinen daar de meerderheid, maar als de Democraten 23 zetels winnen, zijn die daar de baas. De meeste waarnemers achten de kans „zeer reëel” dat hen dit gaat lukken.

In de Senaat ligt dat anders. Omdat maar een derde van de honderd zetels vacant komt, gaat het om 35 kandidaten. Van die zetels hebben de Democraten er op dit moment 26 in handen. Willen de zij daar de meerderheid krijgen, dan moeten ze al hun eigen zetels behouden en daarnaast er ten minste nog twee veroveren van de negen die de Republikeinen nu hebben. Algemeen wordt aangenomen dat dit een bijna onmogelijke klus voor de Democraten is, vooral ook omdat bij de laatste presidentsverkiezingen Trump in verschillende staten met een Democratische senator toch een overwinning wist te boeken.

Er staat voor Trump dus best veel op het spel. Het ergste scenario voor hem is dat in beide kamers van het Congres de Republikeinse Partij haar meerderheid verliest. Dan zal hij de komende twee jaar vrijwel niets meer bereiken. Behouden de Republikeinen hun meerderheid in de Senaat, dan kan de president nog wel een deel van zijn plannen uitvoeren.

Een voornaam onderdeel van zijn programma is de hervorming van de rechterlijke macht. Daarbij gaat het niet alleen om de benoeming van leden van het hooggerechtshof, maar ook om die van tal van lagere rechters. Deze worden voor het leven benoemd en door het aanstellen van conservatieve rechters zet Trump een belangrijk stempel op de rechtspraak dat ook merkbaar zal blijven als hij geen president meer is. Voor deze benoemingen heeft de president alleen de goedkeuring van de Senaat nodig. Het Huis van Afgevaardigden speelt daar geen rol in.

Knap lastig

Wanneer de Democraten het in het Huis voor het zeggen krijgen, kan Trump daar overigens knap last van krijgen. Wetsvoorstellen moeten door beide kamers worden goedgekeurd. Gelet op de enorme polarisatie in Amerika ligt het niet in de lijn der verwachtingen dat de Democraten bereid zijn enige welwillendheid jegens de president te tonen.

Bovendien hebben de Democraten al aangekondigd dat ze diverse commissies willen aanstellen die onderzoek moeten doen naar de handel en wandel van Trump. Wellicht willen ze ook een afzettingsprocedure starten. Die overigens geen kans van slagen heeft, omdat een impeachment uiteindelijk door de Senaat met een tweederde meerderheid moet worden goedgekeurd. Zelfs al zouden de Democraten een gewone meerderheid in de Senaat behalen, dan zijn er voor een afzetting nog lang niet voldoende senatoren die dat steunen.

Normaal gesproken komt het grootste deel van de kiesgerechtigde Amerikanen niet in de benen voor de midterms. Dat lijkt nu anders te zijn. Zowel Democraten als Republikeinen zijn meer dan anders bij Congresverkiezingen bereid om naar de stembus te gaan. Allerlei partijbonzen zijn op tournee om hun achterban te motiveren. Zelfs Obama reist van staat naar staat om zijn partijgenoten te steunen.

Afbraakproces

Het is ongebruikelijk dat een oud-president dit doet. Deels is dat te verklaren uit zijn zorg dat er vrijwel niets overblijft van wat hij tot stand heeft gebracht. Trump heeft belangrijke onderdelen van Obama’s beleid afgebroken. Met een grotere groep Democraten in het Congres kan een verder afbraakproces worden gestopt.

En Trump heeft de achterliggende dagen in een slopend tempo de staten bezocht waar een Republikeinse senaatszetel op het spel staat. Die wil hij veiligstellen voor zijn partij, om tenminste nog enige armslag te houden. „Want al sta ik niet op het stembiljet, het gaat wel om een oordeel over mijn beleid”, zei hij vorige week.

Dit is het vierde deel in een korte serie over de Amerikaanse Congresverkiezingen.