Een zomer lang zwerven door Nederland. Op zoek naar toeristische trekkers rond prikkelende postcodes. Van 1111 tot en met 9999. Zaterdag 3333: Zwijndrecht In Oudheidkamer De Vergulde Swaen is geen enkel zwavelstokje te bekennen. Een hint naar de Christelijke Broedergemeente, die zich in 1829 in Zwijndrecht vestigde, ontbreekt eveneens. Nieuwlichters waren het volgens de dorpelingen, die de leden van dit duistere genootschap ook wel als belijders van het zwavelstokkengeloof aanduidden. Inderdaad, ze verdienden de kost met de verkoop van de aansteekhoutjes, maar bovenal zeiden ze de boodschap van het ”nieuwe licht” te verkondigen.

De sekte hield er heel vreemde denkbeelden op na. Zo was alle bezit ”Vadersgoedje”, eigendom van God. De zondeval was „geen hellevrucht uit satans macht geboren, maar werktuig in Gods hand om ons tot Hem te brengen”, zei Stoffel Muller, die op zondagen in een in onbruik geraakte danszaal voorging. Het onderkomen was „van een vat ter oneere tot een vat ter eere geworden”, aldus de leider, op wie Arthur van Schendel de hoofdfiguur van zijn roman ”De waterman” baseerde. De term ”uitverkorenen” scheen de voorganger ongepast voor navolgers van Christus, die nederigheid en naastenliefde geboden had; Jezus had immers geleerd dat God alle mensen liefheeft en het was een miskenning van Gods liefde en zondige hoogmoed om van uitverkorenen te spreken en zichzelf altijd tot die uitverkorenen te rekenen…

Rijksmonumenten
Dergelijke dwalingen zal de bezoeker zeker niet aantreffen in ”Een woord op z’n tijd, 42 predicatien van B. Smytegelt”. Dit werk ligt wél in de stijlkamer, die de huiselijke sfeer en eenvoud uit voorgaande eeuwen ademt. Een bordje in dezelfde ruimte verzoekt mensen het harmonium met rust te laten en niet Worps harmonisatie van ”Op de groote, stille heide” te laten klinken.

Drenths koraalboek van psalmen, lof- en bedezangen naast het instrument ontlokt vrijwilliger A. H. Oosterom de uitspraak dat Zwijndrecht altijd „sterk religieus” is geweest. De bewoners van het voormalige tuindersdorp waren bovendien harde werkers, vertelt hij. „Op verjaardagen hadden de mannen het altijd over de opbrengsten. Ze waren heel praktisch ingesteld en sloopten historische panden gewoon.” Dat verklaart volgens hem dat Zwijndrecht slechts zeven rijksmonumenten telt. „Sinds de samenvoeging met Heerjansdam in 2002 is dat aantal verdubbeld. De Vergulde Swaen behoort tot een van de oudste panden.”

Het gerestaureerde gebouw waar Zwijndrechts eerste tandarts, Jacob van Gent, tot de jaren tachtig „niet zo zachtzinnig” tanden en kiezen trok, dateert uit 1600. Het was oorspronkelijk een herberg. Het toont slechts een deel van de uitgebreide collectie van de lokale historische vereniging. Vóór 2002 moest de actieve club genoegen nemen met een ruimte in de openbare bibliotheek in de Anjerstraat, waar nog altijd een bordje boven de ingang volhoudt dat zich daar het Museum op Zolder bevindt.

Stoofperen
De naam Zwijndrecht duidt op een oversteekplaats (drecht) in een getijdegeul (zwin). Waar nu een snelle watertaxi tussen het lintdorp en Dordrecht pendelt, kon je in het verre verleden waarschijnlijk zo naar de overkant lopen. Waterrampen verlegden de loop van de (Oude) Maas en maakten een scheiding tussen Hollands oudste stad en Zwijndrecht. Niet elke vloed pakte voor Zwijndrecht verkeerd uit. De St.-Elisabethsvloed (1421) verzwolg al het vruchtbare land tussen de Merwede en de dijken en zorgde ervoor dat Zwijndrecht de moestuin van Dordt en Rotterdam werd. Veel bewoners teelden groenten onder vlakglas, later in verwarmde kassen, en brachten de oogst onder de klok van een van de grootste veilingen van Nederland.

Een andere bron van inkomsten vormden de zoutziederijen. Piet van Driel groeide haast in een zoutkeet op, want z’n vader was jarenlang baas bij Zoutziederij Voorheen J. de Bondt. „Ik heb er zeven jaar mogen werken. Het was zwaar werk, maar vergeleken met iemand in het tuinland verdienden we nog iets meer dan het zout in de pap. Ons bedrijf behoorde op het gebied van salarissen tot de topdrie van Zwijndrecht.”

De verouderde fabriek -aan de dijk, vlak bij de Emmastraat- verloor in 1957 de concurrentieslag met de producent van Jozo-zout en werd gesloopt. „Op de plek staan nu enkele flatjes.”

Van Driel wil de bedrijfstak aan de vergetelheid ontrukken en houdt op afspraak dialezingen over het productieproces. „De hoofdgrondstof was mijnzout uit de Elzas en de Vogezen. Dit ruwe zout werd opgelost in rivierwater. Nadat het water uit de pekel was verdampt, kon het keukenzout geschept worden.”

De zoutewelle heeft niets met dit zilte product te maken. „Het is een oud stoofperenras, vernoemd naar een Zeeuwse tuindersfamilie die begin 1800 naar Zwijndrecht emigreerde”, vertelt L. L. van Swieten, secretaris van de Vereniging Arboretum Munnike Park. Evenals de Zwijndrechtse wijnpeer komt de zoutewelle in het gratis toegankelijke park tot wasdom. Vrijwilligers zorgen ervoor dat de 200 verschillende bomen, 60 soorten rozen en vasteplantenborders er goed bijstaan. Ze konden echter niet verhinderen dat vandalen onlangs een van de vier perenbomen omzaagden. Van Swieten heeft ook leuk nieuws. „Het arboretum bestaat vijftien jaar en dat vieren we met een kunstmanifestatie.”

Speeltuinen
Professionele kunstenaars en amateurs zullen hun artistieke prestaties vanaf november in ’t Weetpunt exposeren. Het natuurcentrum ligt in het arboretum en geeft vooral over de Zwijndrechtse Waard tekst en uitleg. Niet alleen de bedreigingen van de Betuwelijn én de hogesnelheidslijn Amsterdam-Parijs voor het open polderland komen aan bod, maar ook het ’gewone’ verhaal van bloemen en bijtjes. Jong en oud kunnen zich bovendien langs het uitgezette Develpad op dit punt laten verrassen.

Wie het riviertje de Devel naar de ’dorpskom’ volgt, stuit overigens op de Kiboe-hoeve aan de Parklaan. De kinderboerderij bestaat 35 jaar en toont gratis ongewone huisdieren, zoals lakenvelderkoeien en flessenhalseenden. Tien eieren van de New Hampshire-hennen kosten er 70 eurocent.

Ook Kort Ambacht, de wijk waarin postcode 3333 valt, scoort met twee speeltuinen bij kinderen. Die aan de Kloosterstraat werd begin juni feestelijk geopend en is voorzien van een valvriendelijk tapijt. Ravotten kost er geen cent. Om de West Speeltuin in De Genestetstraat staat een hoog hek; de deur gaat alleen op vaste tijden open. „Er is dan constant toezicht”, zegt Pim de Wit van de 53 jaar oude beheerdervereniging. De attractie is omgeven door knusse arbeiderswoningen en ligt er eveneens keurig bij, met splinternieuwe speeltoestellen. „We hebben net een ingrijpende renovatie achter de rug. Met een dagkaartje van een euro kunnen kinderen hier veilig hun gang gaan.”

Oudheidkamer De Vergulde Swaen (Rotterdamseweg 53-55 in Zwijndrecht) is geopend op woensdag en zaterdag van 10.00-16.00 uur. Toegang gratis. Meer info: 078-6125681 en www.swaen.net.
Volgende week postcode 4444: ’s-Heer Abtskerke.