Burgerschapsvorming staat hoog op de agenda in het onderwijs, betoogde Dick van Meeuwen op de schoolleidersdag in Houten (RD 6-10). Hij voegde eraan toe dat vorming in het christelijk onderwijs een spa dieper gaat dan burgerschap. Daar gaat het over persoonsvorming. Over het leren dienen van de Heere en het leven naar Bijbelse waarden als eerbied, naastenliefde, zelfverloochening en dienstbaarheid. Hierover schreven onze Dordtse vaderen al en nog altijd is deze opdracht hoogst actueel.

Lees ook

Geen as maar vuur in christelijk onderwijs

Vorig jaar is, met dank aan Bart Jan Spruyt, een werk van Eduard Böhl (1836-1901, schoonzoon van dr. H. F. Kohlbrugge) voor het voetlicht gebracht. Deze pedagoog schreef in zijn ”Algemene pedagogiek”, een boek dat een heruitgave verdient, het volgende: „Net als Gods wet kan de opvoeding een tuchtmeester tot Christus worden. Spoor een leerling maar aan om hoog te reiken. Die aansporing richt zijn verlangens op het ware, schone en goede, en leidt tot zelfkennis en zelfinzicht. Zij veroorzaakt namelijk strijd in het leven van de leerling, want hij zal zichzelf onmachtig en te licht bevinden. En zo heeft deze aansporing in de school op de leerling dezelfde uitwerking als de wet in de christelijke gemeente: zij drijft hem tot Christus, tot de grote Pedagoog, naar de school van de Heilige Geest.”

Van ideaal naar praktijk

In het citaat van Böhl komen theologie en pedagogiek op een natuurlijke manier samen. Het toont ons dat we niet mogen zeggen dat wij als zondige opvoeders geen vorming kunnen meegeven in deze gebroken werkelijkheid. Het toont ons ook dat wij het vormen niet mogen lostrekken van het hoogste doel: dat onze kinderen leerling worden op de school van de Heilige Geest.

De opdracht om onze kinderen te vormen, blijft dus onverminderd van kracht en vraagt onze inspanning. Maar juist hierbij lijken school, kerk en gezin handelingsverlegenheid te ervaren.

Hoe gaan we van het vormingsideaal naar een vormende opvoedingspraktijk? Onderwijs in waarden kan hieraan dienstbaar zijn. Daarbij moeten kinderen een eenduidige taal horen, waarbij waarden geladen worden vanuit de Bijbel en de belijdenisgeschriften. Daarnaast is het nodig de waarden toe te passen in de maatschappij.

Rond het thema ”mediavorming” zijn daar in het onderwijs mooie ervaringen mee opgedaan vanuit het Media Attitude Model, ontworpen door het lectoraat nieuwe media van Driestar educatief (2013-2016). In dit model zijn 24 waarden geclusterd rond de 4 metaforen van de pelgrim, de burger, de leerling en de dienaar. Zo staan waarden niet op zichzelf, maar laten ze zien dat het gaat over heel je staan in dit leven. Voor algehele vorming wordt zo’n set aan waarden, zij het kleiner, op dit moment doordacht.

Expliciet rolmodel

Hoe kunnen waarden worden overgedragen aan kinderen? Enkele aanbevelingen vanuit onze onderwijservaringen en een leertraject op enkele Veluwse scholen:

lWees een expliciet rolmodel. Toon de waarden die je voorstaat en draag die met naam en toenaam uit. Vertel hoe jij je waarden verbindt aan je handelen. Kinderen moeten waarden horen én zien. Woorden wekken, voorbeelden trekken.

lVerbind de waarden die je doorgeeft aan de Bijbel. Dat je kinderen vraagt om in een gesprek naar elkaar te luisteren, staat niet op zichzelf. Daarbij gaat het erom de ander te eren, lief te hebben en trouw te bewijzen. Zondag 39 van de Heidelbergse Catechismus wordt dan heel concreet.

lBesef als opvoeder dat je niet perfect bent in de overdracht van waarden, ook jij maakt fouten. Als je thuis of in de klas inzet op afvalscheiding vanuit de waarde ”rentmeesterschap”, dan geldt die waarde ook voor jou. Als een kind jou plastic in de papierbak ziet gooien, mag je daarop dus aangesproken worden. Erken je fout maar, laat ervaren wat het met je doet en toon verbetering. Je kwetsbaar opstellen draagt bij aan vorming, omdat kinderen dan kunnen afkijken hoe jij precies leert van fouten.

lGeef kinderen de ruimte om waarden te ervaren. Wil je waarden verinnerlijken, dan is het essentieel dat je gevoel krijgt bij het uitvoeren van die waarden. Alleen hóren dat je duurzaam moet leven, is niet genoeg. Laat kinderen maar ervaren dat duurzaamheid inspanning vraagt. Laat ze maar een eigen groentetuin bijhouden. Geef oude spullen een tweede kans door ze samen te repareren. Moedig kinderen aan om te knutselen met restmaterialen. Dan wordt een waarde een tastbare daad.

Huiswerk

Aan het vormingsproces dat zich in de leerling voltrekt, kunnen we bijdragen via het overdragen van Bijbelse waarden en het oefenen ermee. Dat betekent huiswerk voor ons als opvoeders. Wij moeten heel helder hebben welke waarden wij willen uitdragen. Wij moeten uitdenken hoe wij die waarden kunnen benoemen en laten zien. Ook mogen wij op zoek gaan naar kansen om kinderen ervaring te laten opdoen met deze waarden. Als we dit steeds voor ogen houden, wordt de vorming van onze kinderen geen toevallig bijproduct van onze opvoeding, maar een doordacht doel.

Biedt dit artikel hét recept voor het vormen van kinderen? Nee, slechts enkele handreikingen. Vorming zullen we nooit volledig kunnen sturen en ook nooit helemaal begrijpen. De Alwetende staat erboven. Onze Schepper stuurt onze paden, ook onze vorming. Laten we met het oog op de vorming van kinderen dagelijks bidden om wijsheid voor het aanwijzen, voorleven en doorgeven van waarden. Met de bede of de Heilige Geest het werk wil zegenen, zodat het onderwijs in waarden de kinderen zal brengen tot de hoogste Pedagoog.

Dat gebed dienen we ook met de kinderen zelf te bidden. Laten we zingend bidden om die zegen: „Dat wij ons ambt en plicht, o Heer’, getrouw verrichten, tot Uw eer; dat Uwe gunst ons werk bekroon’; Uw Geest ons leid’, en in ons woon’.”

Wim van den Bosch is onderwijsadviseur bij Driestar educatief, Arno Bronkhorst is directeur-bestuurder van De Wittenberg in Scherpenzeel en Henrieke Hoogendijk is mediapedagoog en onderzoeker bij Driestar educatief. Ze participeren in het project Vorming, een samenwerking van het onderzoekscentrum van Driestar educatief, Vebakowosz-scholen en basisschool De Wittenberg.