Een stier houdt van rust en regelmaat, verrassingen betekenen gevaar en bij gevaar komt een stier in actie. Razendsnel, als in een reflex, en met geweld. Boer Ben Barkema weet er alles van. „Ik had een keer mijn zondagse pak aan en struikelde. Voor ik goed en wel op de grond lag, zag ik die zware kop van de stier boven me. Zijn hoorns waren zo lang dat ze in de grond prikten, zodat hij mij niet raakte.” Toen de stier zijn kop even optilde kon Barkema zich buiten het bereik van het beest rollen. „Het is geen kwaadaardigheid, zo zijn ze gewoon. Een stier beschermt zijn kudde. Als een panter uit de boom springt, heeft hij geen tijd om na te denken en moet hij erop af. Dat doet een stier op de boerderij ook als hij wordt verrast.” Naast het melkveebedrijf dat hij runt met zijn vrouw houdt Barkema zich op zijn bedrijf in Lelystad al jaren bezig met het fokken van jonge stieren.

Steeds meer melkveehouders –7200 volgens nieuwssite Boerenbusiness.nl– hebben een eigen stier. Barkema houdt zijn stieren gescheiden van de koeien. Andere boeren laten hun stier juist bij de kudde zodat ze zich niet hoeven af te vragen of de koeien tochtig zijn en moeten worden gedekt. „Dat scheelt in het begin wat tijd, maar dat weegt niet op tegen de narigheid die je ervan kunt krijgen”, meent hij. „Zo’n beest is net zo bont als de rest, dus je hebt hem niet voortdurend in de gaten.” Dat moet wel, want zeker een wat oudere stier beschouwt de koeien als zijn eigendom en handelt daarnaar.

Routines

Dat komt nogal eens voor, aldus zelfstandig veiligheidsadviseur Gerrit Schulting, die al jaren actief is in het agrarisch bedrijfsleven. Hij waarschuwt voor onachtzaamheid. „Ik was er even niet bij”, hoort hij achteraf nog weleens.

Barkema haalt zijn stieren met een maand of drie, vier uit de kalvergroep en zet ze in een eigen, speciaal versterkte stal. De dieren worden veel geknuffeld en aan de halster rondgeleid, zodat ze vertrouwd raken met hun verzorger en alle routines op het bedrijf. Hij doet ze jong een ring in de neus, zodat ze leren gehoorzaam te zijn. Dat is van groot belang, want daarna leren ze niet meer bij, zo is de ervaring. De explosieve kracht van de dieren is zo groot dat een machtsstrijd moet worden voorkomen. Een stier die die strijd aangaat met de boer wordt te gevaarlijk. Meestal is dat voor ze twee jaar oud zijn en echt volwassen. „Ik heb er tegen de zin van mijn vrouw weleens een weggedaan. Hij had niets misdaan, maar ik vertrouwde hem niet meer.”

Vaak wordt de stier te laat weggedaan. „De markt is slecht, de slager had even geen tijd of iets dergelijks”, verklaart Schulting. „Boeren bagatelliseren het gevaar, ze maken het beest elke dag mee en zien de veranderingen die hij doormaakt niet meer.” Het jonge beest dat ze bij de koeien hebben gelaten, wordt ouder en meer en meer de baas van de kudde. Dus beschouwt hij de boer met de dag meer als een indringer.

Met het toenemend aantal stieren op melkveebedrijven groeit de kans op ongelukken. Precieze cijfers zijn er niet, maar op basis van zijn archief schat Schulting het aantal dodelijke ongevallen op twee tot drie per jaar. Wat er verder voorvalt, weet ook hij niet. Gebroken armen en andere kwetsuren worden zelden gemeld.

Zwaar kaliber

Gerhard Orsel heeft geregeld te maken met dolle stieren én koeien. Orsel leidt de politieteams op die dan worden ingezet in Groningen, Friesland en Drenthe. „Wij hebben zeven dagen in de week 24 uur twee mensen paraat.” Als de boer is uitgeschakeld omdat de stier hem te lijf ging of als de stier is losgebroken, krijgt niemand het beest meer onder controle. In overleg met de dierenarts wordt het dier verdoofd of, als openbare orde en veiligheid in gevaar zijn, gedood.

De teams van twee man worden gerekruteerd uit de groep die met politiehonden werkt. „Die zijn dag en nacht paraat en het zijn mensen die affiniteit hebben met dieren.” Orsel benadrukt de noodzaak van getrainde vakmensen én een geweer met een zwaar kaliber. „Je moet ze onder de spanning van het moment in één keer dodelijk in de kop raken.”

Orsel schat dat het team in de drie noordelijke provincies –dat sinds 2001 actief is– zeker dertig tot veertig keer per jaar uitrukt voor dolle stieren en koeien die niet meer te hanteren zijn. Jaarlijks worden er in Friesland en Drenthe tien tot vijftien verdoofd en eenzelfde aantal wordt doodgeschoten. In Groningen is minder rundvee. Onlangs kwam er in het Friese Elsloo nog een politiehelikopter aan te pas om ’s nachts een dolle koe uit te schakelen. „Nog niet zo lang geleden zijn in Drenthe drie Schotse hooglanders doodgeschoten.” Opvallend vaak gaat het om vleesrassen zoals Blonde d’Aquitaine, Belgische blauwe, Piemontese of kruisingen daartussen. „Dat is geen melkvee; ze lopen in het veld en zijn niet aan mensen gewend.”

De tijd dat de stierenhouder ontspannen met een Holsteiner stier aan het touw een rondje maakte langs de boerderijen is allang voorbij, de stieren van nu zijn niet meer zo braaf. „Er wordt alleen nog geselecteerd op melkproductie en de koe moet tijdens het melken stil blijven staan. Het karakter van de stier is geen criterium meer.”

natuurgebieden

Ook in de circa 400 toegankelijke natuurgebieden lopen nogal wat stieren bij de kuddes die de begroeiing in toom houden. Hoewel er begin dit jaar in het Drents-Friese Wold nog een vrouw werd aangevallen door een Sayaguesastier, relativeert Staatsbosbeheer de risico’s. Uit het rapport ”Grote grazers, aanvaardbare risico’s”, dat onderzoeksbureau Herik & Verkaart vorig jaar actualiseerde in opdracht van ARK Natuurontwikkeling blijkt dat in de afgelopen tien jaar vijftien mensen na een confrontatie met grote grazers –vaker runderen dan paarden– medische behandeling nodig hadden. Honderden keren voelden mensen zich bedreigd en liep het met een sisser af.

De confrontaties doen zich vaker voor met koeien die wandelaars en vooral joggers te lijf gaan dan met stieren. Als mensen tussen de koe en haar kalf terechtkomen, verandert de grazende lobbes in een furie. Meestal waren mensen, soms met hond, de dieren te dicht genaderd. Kuddes raken gewend aan joggers, wandelaars en fietsers, maar een verrassing in onoverzichtelijk terrein is hoe dan ook risicovol.