De Brabantse Olijfberg ligt in het hart van de stad Antwerpen, maar dan wel achter een muur en een hek. Het is een oase van rust, ook al staat de stoep ervoor vol studenten van de nabijgelegen universiteit.

De lichte voorgevel met de voorname ingangspartij van het historische kerkgebouw is weer pico bello. De nieuwe stenen in de steunberen zijn duidelijk te zien. „De restauratie is met spoed ter hand genomen”, zegt Dick Wursten, historicus en theoloog en lid van de Antwerpse gemeente. „Het werd gevaarlijk voor de kerkgangers. Er vielen stukken steen uit de steunberen. Binnen hingen netten onder de ramen vanwege vallend gruis. Er is begonnen met de voorgevel. In de tweede fase is de restauratie van de zijmuur uitgevoerd, zodat het in elk geval weer veilig is. Die fase is nu afgerond. Later wordt de buitenzijde van het koor met de glas-in-loodramen aangepakt. Daarna komt het interieur aan de orde. Maar dat kan nog wel even duren.”

In de kerk vallen direct twee dingen op. Het eerste is dat de restauratie hier nog moet beginnen. Zo missen er stukken glas in het glas-in-loodraam in het koor en vertonen de muren witte vlekken door noodreparaties. Het tweede dat opvalt, is de luxe in deze protestantse kerk. De gedetailleerde glas-in-loodramen van Jezus, de vier evangelisten en de twee sacramenten zijn indrukwekkend. Verder zijn er een altaartafel en een imponerend Walcker-orgel te vinden.

Leeuw en adelaar

De sleutel voor de oplossing van het raadsel van zoveel luxe is te vinden in het gerestaureerde glas-in-loodraam hoog aan de voorzijde. Wursten wijst de wapens aan: van België (twee leeuwen met de tekst: ”Union fait la force”), van Nederland (twee leeuwen met: ”Je maintiendrai”), en van Duitsland (de Duitse adelaar met de tekst ”Gott mit uns”).

„Vanaf de verovering van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 was er geen protestantse kerk meer in onze stad. Deze van oorsprong rooms-katholieke kerk is in 1615 gesticht en hoorde bij een aangrenzend klooster. Toen Nederland en België in 1815 samengevoegd werden, kwam er vrijheid van godsdienst en kwam deze kerk beschikbaar voor de protestantse eredienst. Dat liep aanvankelijk prima, mede als gevolg van de komst van een Hollands garnizoen in Antwerpen. De kerk zat toen vol met 500 tot 600 kerkgangers.”

Na de onafhankelijkheid van België in 1839 liep het aantal kerkgangers snel terug. In de loop van de negentiende eeuw veranderde dat weer. Niet alleen Nederlands- maar ook Frans- en Duitssprekende protestanten maakten gebruik van het kerkgebouw. „Antwerpen groeide en trok veel mensen aan. Ook de Duitse gemeente behoorde bij de Protestants-Evangelisch Kerk van België”, zegt Wursten, „maar de mensen bleven luthers. Zij waren bemiddeld en wilden meer schoonheid in het gebouw. Een grote renovatie in 1907 heeft het aanzien van het interieur voor een groot gedeelte bepaald.”

De Brabantse Olijfberg wordt gebruikt door de protestantse kerkgemeente Antwerpen-Noord, behorend bij de Verenigde Protestantse Kerk in België. Predikant is ds. Hans Neels, van Nederlandse afkomst. „De meeste protestantse predikanten in België komen uit Holland.”

Relevante boodschap

Het aantal zondagse kerkgangers schommelt tussen de dertig en de vijftig en is een samenraapsel van Vlamingen, Hollanders, Assyriërs, Syriërs en Afrikanen. „Ze verstaan niet allemaal Nederlands, daarom wordt de Bijbeltekst ook vertaald in het Turks, Aramees, Urdu en Engels. „Ik wil de Bijbel uitleggen”, zegt ds. Neels. „Dat Christus is gestorven en opgestaan, is relevant voor vandaag. Dat geloof ik.”

Afhankelijk van de overheid

De protestantse gemeente die op zondag samenkomt in de Brabantse Olijfberg is in sterke mate afhankelijk van de overheid, legt Dick Wursten uit. „Niet alleen hebben de Vlaamse en stedelijke overheid samen de restauratie van het kerkgebouw voor 100 procent gefinancierd, ook bekostigen ze de predikant. Dit is door de overheid grondwettelijk vastgelegd. Kleine gemeenten kunnen zo het hoofd boven water houden. Voor de protestantse gemeenschap, die een naar verhouding belangrijke rol in de samenleving vervult, is dit van essentieel belang.”

Het heeft ook nadelen: „Kleine gemeenten worden niet uitgedaagd om te revitaliseren. Er bestaan in de stad Antwerpen tachtig parochies. De behoefte om samen te gaan is er niet. Dat houdt goede initiatieven tegen.”