De Hammerhütte is meer dan een kerkgebouw. Het is een monument dat herinnert aan de geestelijke opwekking in deze streek. En niet alleen hier. Halverwege de negentiende eeuw bracht een krachtig werk van Gods Geest een geestelijk reveil teweeg in Engeland, Zwitserland, Duitsland, Scandinavië, Nederland…

In Scandinavië en Duitsland waren rondreizende lekenpredikers voor velen het middel tot bekering. Een deel van de voorgangers en hun aanhang organiseerde zich in overkoepelende verbanden. Zo werd in Weidenau, nu een stadsdeel van Siegen, in 1853 de ”Verein für Reisepredigt” gesticht. In tal van steden en dorpen verrezen verenigingshuizen waar de rondtrekkende predikers voorgingen. Veel door de opwekking aangeraakte Duitse protestanten bleven op zondag hun gemeente van de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD) bezoeken, maar ontvingen hun geestelijk voedsel doordeweeks.

Voor het houden van regionale bijeenkomsten en conferenties liet de vereniging in 1880 het centrale gemeenschapshuis Hammerhütte bouwen, niet ver van het centrum van Siegen. Voor de achterban, die de realisatie met grote financiële offers mogelijk maakte, had het gebouw iets van een tempel. Op 1 februari 1945 maakte een bombardement van de geallieerden het met de grond gelijk. Na de oorlog werd besloten tot herbouw. In 1953 opende de nieuwe Hammerhütte de deuren, goed voor 3000 bezoekers.

Vereniging

Na de overheidserkenning van vrije kerken naast de EKD veranderde de ”Verein für Reisepredigt” haar naam in Evangelische Gemeinschaftsverband Siegerland-Wittgenstein. Het verband telt vandaag zo’n 3500 leden, verdeeld over zeventig gemeenten, en vijf predikanten. Twee van hen zijn belast met het jeugdwerk. Ds. Oliver Post (54) is verbonden aan de gemeente Stadtmission Siegen-Hammerhütte, die samenkomt in de „dom” aan de Bethausweg in Siegen. De tijd van de massale bijeenkomsten is voorbij, bekent de predikant. Doordeweeks wordt het kolossale pand verhuurd aan de universiteit van Siegen, om het financieel overeind te kunnen houden.

De voorganger van de Hammerhütte groeide op in een gezin dat tot het Evangelische Gemeinschaftsverband Siegerland-Wittgenstein behoorde. Een van de boeken die hij koestert, is ”Die Gnade bricht durch”, waarin de opwekking in het Siegerland wordt beschreven. „Predikers van de piëtistische opwekking in het Rheinland en het Wuppertal kwamen ook naar deze streek. Een van hen was Tillmann Siebel, een leerling van de bekende prediker Friedrich Wilhelm Krummacher. Hij wilde de kerk van binnenuit reformeren, door een vereniging van rondtrekkende predikers. Die is op zijn initiatief opgericht.”

Moderne theologie

De ouders van Post braken met de EKD toen hun zoon twaalf jaar oud was. „De Hammerhütte had een eigen zondagsschool, maar voor het catechetisch onderwijs was je aangewezen op de predikant van de landskerk. Omdat mijn ouders grote bezwaren hadden tegen diens boodschap, zijn ze overgegaan naar een vrije evangelische gemeente in Geisweid.”

Oliver ging theologie studeren aan de interkerkelijke Freie Theologische Hochschule in Giessen. Al snel stapte hij over naar de Theologische Hochschule van Ewersbach, het opleidingsinstituut van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten. „Na enkele jaren ben ik de studie daar gaan combineren met de theologische opleiding aan de faculteit van Marburg, waar ook predikanten van de landskerk worden opgeleid. Ik werd er geconfronteerd met de moderne theologie. Vooral Rudolf Bultmann heeft met zijn vrijzinnige opvattingen een ravage aangericht binnen het Duitse protestantisme.”

Vanaf 1999 was ds. Post predikant van drie kleine vrije evangelische gemeenten in de omgeving van Dillenburg. In 2006 keerde hij terug naar zijn wortels. Binnen het Evangelische Gemeinschaftsverband Siegerland-Wittgenstein dient hij nu de gemeente Stadtmission Siegen-Hammerhütte, een zelfstandige gemeente met een gereformeerd karakter, afgezien van de doopvisie. „Ik heb afscheid genomen van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten vanwege het toenemende liberalisme. Er worden nu ook vrouwen toegelaten tot het ambt en er is een toenemende openheid voor charismatische invloeden. Dat geldt overigens niet voor elke gemeente. De Vrije Evangelische Gemeenten zijn congregationalistisch georganiseerd. Elke gemeente kan haar eigen lijn bepalen. Daardoor zijn er grote onderlinge verschillen.”

Oude vroomheid

Stadtmission Siegen-Hammerhütte kent geen leden in de strikte zin van het woord. „We hebben een gemeentelijst waarop 230 namen staan, inclusief de kinderen. In een goed bezochte dienst zijn er 150 kerkgangers.”

Een deel komt uit omringende dorpen, omdat een aantal gemeenten van het verband zo klein is, dat er zondags geen dienst meer wordt gehouden. „Doordeweeks hebben ze wel hun eigen Bijbelstudiebijeenkomst.”

Veel bejaarde kerkgangers behoren formeel nog altijd tot de Evangelische Kirche in Deutschland, zonder daar ooit een dienst bij te wonen. „Als ze overlijden, geeft dat soms een dilemma. Wie leidt de begrafenis: de predikant van de EKD of ik?”

Het aantal gemeenten van het Evangelische Gemeinschaftsverband Siegerland-Wittgenstein loopt de laatste jaren snel terug. Van de huidige zeventig zijn er nog zo’n twintig vitaal. De overige vijftig hebben menselijk gesproken weinig perspectief. „Er is hier veel concurrentie”, verklaart ds. Post. „In Eiserfeld, een ander stadsdeel van Siegen, is een grote Calvary Chapel gekomen. De diensten daar worden door zeker duizend mensen bezocht, onder wie nogal wat die bij ons zijn weggegaan. Jonge mensen hebben weinig kerkelijke trouw. Ze gaan daar waar het ze het beste bevalt. Dat speelt in deze streek extreem, door het enorme aanbod aan gemeenten. Er hoeft maar iéts te zijn wat kerkgangers niet bevalt, of ze spreken met de voeten. Deze streek lijkt nog behoorlijk behoudend, maar de tijd van de oude vroomheid is helaas voorbij. Er is weinig levend geloof.”

Vloeibare grenzen

Gemeenten van het Evangelische Gemeinschaftsverband Siegerland-Wittgenstein die geen eigen predikant hebben, laten geregeld leken voorgaan. Of predikanten van andere kerken. „Belangrijk is dat ze op hetzelfde fundament staan. Namen van verbanden zeggen vandaag weinig meer. Dr. Christian Schwark van de landskerkgemeente van Trupbach-Seelbach heeft een Bijbelgetrouwe prediking, een voorganger van de Vrije Evangelische Gemeenten loochende openlijk de maagdelijke geboorte van Christus. Dat laat zien hoe vloeibaar de grenzen zijn geworden. Alles is in beweging. Wij behoren nog tot het Gnadauer Verband, maar ook daar is veel aan het schuiven.”

Bij Calvary Chapel, een uit Amerika overgewaaide associatie van evangelische kerken, heeft de predikant van de Hammerhütte gemengde gevoelens. „De voorgangers brengen een gedegen Bijbelse verkondiging, maar de aanbiddingsmuziek doet soms denken aan een rockconcert. Dat kan ik moeilijk verenigen met de heiligheid die bij de dienst van God hoort. Ik vrees dat die charismatische sfeer op den duur ook theologische consequenties heeft. Vorm staat niet los van inhoud. Meestal zie je eerst aanpassingen op ethisch gebied. Vervolgens wordt de boodschap aangepast.”

Zendingsland

In het algemeen voelt de predikant zich het meest verbonden met behoudende Brüdergemeinden, de Duitse benaming voor vergaderingen van gelovigen. „Over de eschatologie denken we verschillend –ik hecht zeer aan de reformatorische theologie, ook op dit punt– maar er is overeenstemming in de eerbied voor God en Zijn Woord. Het probleem is dat veel zogenaamde Exklusive Brüdergemeinden elk contact met andere christenen mijden. Hier in Siegen heeft een aantal leden van zo’n gemeente zich afgescheiden. Met hen is er een goede band ontstaan.”

Ook de arbeid van het Reformations Gesellschaft Heidelberg, waarbij zijn ouderling Sebastian Merk actief betrokken is, beoordeelt de Duitse voorganger positief. „De lectuur die deze organisatie uitgeeft, is voluit reformatorisch. Maar het belangrijkste is dat mensen weer leren om de Bijbel werkelijk serieus te nemen, als de bron waardoor God tot ons spreekt. Dat besef is in de meeste Duitse kerken verloren gegaan. De Bijbel wordt beschouwd als een boek dat in elke tijd om een andere interpretatie vraagt. Mensen die zo denken, vragen niet naar goede lectuur. Die moet je op een persoonlijke manier zien te bereiken, als evangelist op de plek waar God je heeft gesteld. Duitsland is een zendingsland geworden. Wanneer we mensen willen winnen voor de Bijbelse boodschap, zullen we dus als zendelingen te werk moeten gaan.”

Dit is deel 2 van een vierdelige serie over Bijbelgetrouwe protestanten in Duitsland. Donderdag 5 april deel 3.