Tien jaar lang gaf hij lezingen over de islam in tal van kerken. Duane Miller was de islamexpert, dat was zonneklaar. Maar niet voor die ene man, die zijn lezingen verstoorde. Zijn punt: hoe kan een christen er zijn handelsmerk van maken om het geloof van een andere gemeenschap zo kritisch te benaderen? Dat is toch juist heel onchristelijk?

De opmerking van zijn kritische hoorder zette de Amerikaanse auteur en zendeling Duane Miller aan het denken. Was hij wel oprecht in zijn beoordeling van de islam? Hij was altijd al kritisch op zowel de islam als het christendom, maar zou hij niet nog een stapje verder moeten gaan?

Zijn antwoord was ja. En dat stapje verder resulteerde onlangs in het losjes geschreven en daardoor zeer toegankelijke boek ”Two Stories of Everything”. Daarin vergelijkt Miller niet zozeer islam en christendom met elkaar, als wel hun overkoepelende verhalen, waarin de hele schepping met alles erop en eraan een plaats heeft. In jargon: Miller maakt een metanarratieve vergelijking.

In zowel het christelijk geloof als de islam begint dat allesoverkoepelende verhaal met de schepping. Daar lijken beide verhalen nog aardig in overeenstemming. Maar schijn bedriegt. Zodra de mens ter sprake komt, gaan de wegen onherroepelijk uiteen. Want wat is de mens? Oorspronkelijk een beeld van God, zegt de Bijbel. In aanleg een manifestatie van Allah’s macht, weet de Koran.

Dokter

Daar zou al veel over te zeggen zijn, maar veel extremer nog wordt het verschil ná het paradijsverhaal. Dan wordt een kardinaal verschil blootgelegd dat de hele verdere ontwikkeling van beide narratieven diepgaand zal bepalen. Het verschil is nog het beste duidelijk te maken aan de hand van het verhaal van een man die zich niet goed voelt en twee dokters bezoekt. De ene dokter zegt tegen hem: U bent stervend en er is niets wat u zelf kunt doen om u nog te redden (het christelijke narratief). De tweede arts echter zegt: Neem wat rust, eet wat beter en doe meer oefeningen en dan komt het vast goed (het islamitisch narratief).

Met andere woorden: het centrale probleem in de christelijke visie is de dood als straf op de ongehoorzaamheid; in het islamitische narratief wordt onwetendheid over de wil van Allah het kardinale probleem. Vanaf hier groeien de narratieven definitief een andere kant op: enerzijds de kant waarin de mens altijd weer voor het verkeerde zal kiezen en alleen God Zelf nog kan redden, anderzijds de kant waarin de mens zijn goede natuur heeft behouden en zich alleen moeten leren gedragen volgens de wil van Allah.

Uitweg

Maar de narratieven stoppen daar niet. Vervolgens draaien ze om de vraag hoe dit centrale probleem kan worden opgelost. In de Bijbel kan het probleem van de dood worden opgelost door Jezus Christus, Die de dood en de zonde heeft overwonnen. In de Koran wordt het probleem van de menselijke onwetendheid opgelost doordat de mensheid het ultieme voorbeeld krijgt: Mohammed.

Het is dus tamelijk onzinnig om Christus en Mohammed zonder meer met elkaar te vergelijken. Ze kwamen voor heel andere doeleinden ter wereld. De kracht van de narratieve aanpak van Miller is dat dit heel helder wordt voor de lezer.

Er is nóg een reden waarom het lezen van dit narratieve betoog de moeite waard is. We zullen het namelijk met deze twee metaverhalen moeten doen. Er is weliswaar een derde metanarratief in onze samenleving, die van het seculiere humanisme, maar dat narratief is „onomkeerbaar stervende”, stelt Miller. Het verlichte, niet-religieuze verhaal dat daaraan ten grondslag ligt, kan simpelweg geen toekomst hebben omdat de aanhangers ervan te weinig kinderen krijgen om een voortbestaan op langere termijn te garanderen.

Kortom, het verhaal van de Bijbel en dat van de Koran zijn de blijvers. Hier moet iedereen zich toe weten te verhouden. Waarbij het voor Miller, die jaren in de Arabische wereld heeft gewoond en tegenwoordig zendeling is in Spanje, geen vraag is welk verhaal overtuigender is. Het islamitische verhaal probeert in feite nog wat van de mens te maken, terwijl het Bijbelse narratief recht doet aan de gevallen staat van de mens waarvan de evidentie elke dag zichtbaar is in deze wereld. Bovendien blijft de Bijbel daar niet bij steken, maar biedt het een uitweg met perspectief.

Two Stories of Everything. The Competing Metanarratives of Islam and Christianity, Duane Alexander Miller; uitg. Crede House Publishers, Grand Rapids, 2018; ISBN 978 1 625860 96 5; 158 blz.; € 16,49.