Cynische kiezer stuwt lokale partijen naar winst
Niet alles aan de verkiezingsuitslag, die woensdagnacht bekend werd, komt als een volslagen verrassing. Zo was daar de vooraf al voorziene nederlaag die D66 te incasseren had. Mede door haar landelijke regeringsdeelname kwam de partij, anders dan in 2014, te boek te staan als een wat kleurloze bestuurdersclub. Partijleider Pechtold deed een klemmend appel om D66 voor haar regeringsbereidheid te belonen, maar een deel van zijn kiezers had daar maling aan.
Ook de winst van GroenLinks tekende zich reeds in de peilingen af. Dat deze partij nog steeds in de lift zit, duidt erop dat het Klavereffect nog niet is uitgewerkt.
Spijtig genoeg maakten ook deze verkiezingen wederom duidelijk dat de tijd dat christelijke partijen konden verrassen met onvoorziene winstcijfers voorbij is. Lokale oplevinkjes hier en daar zijn al genoeg om het CDA te laten opveren. ChristenUnie- en SGP-kiezers toonden zich woensdag door de bank genomen opnieuw redelijk standvastig en trouw. Bescheiden lokale winsten en verliezen wisselden elkaar bij beide partijen af.
De meest in het oog springende ontwikkeling van de afgelopen decennia die ook woensdagnacht opnieuw zichtbaar werd, is echter de gestage opmars van de lokale partijen. Hun groei lijkt niet te stuiten. Ogenschijnlijk duidt deze trend erop dat steeds grotere groepen burgers die de leefbaarheid van hun buurt of wijk aan het hart gaat, zich verenigen en politiek actief worden. Voor de terreinwinst die ze bij deze verkiezingen boekten, lijkt bovendien een voor de hand liggende verklaring te zijn. Zei vier jaar geleden nog twee derde van de kiezers dat hun stem geheel of gedeeltelijk was bepaald door de landelijke politiek, woensdag was dat in veel mindere mate het geval. Volgens onderzoek van het bureau I&O zakte het percentage voor wie landelijke overwegingen doorslaggevend waren onder de 50 procent.
Het is echter niet zo dat lokale partijen alleen maar winnen doordat ze met hun op lokale speerpunten gerichte campagne bij steeds meer burgers belangstelling weten te wekken voor de politiek en de publieke zaak. Integendeel, onderzoek wijst uit dat veel van wat Lokaal, Onafhankelijk of Burgerbelangen heet stemmen vergaart dankzij het politiek cynisme over de landelijke politiek dat op steeds meer kiezers vat krijgt. Van nogal wat lokale stemmers is bekend dat ze bij Tweede Kamerverkiezingen hun stem geven aan erkende protestpartijen, zoals PVV, SP, Partij voor de Dieren en 50PLUS. Enige zorg over hun groeicijfers is dan ook op zijn plaats.
Met op de achtergrond hun juichende aanhang verklaarden veel lokale lijsttrekkers woensdag voor de camera dat ze stonden te trillen op hun benen, dan wel dat hun klinkende zeges „nog even moesten landen.”
De vraag die zich aandient voor de komende jaren is in hoeverre zij en hun partijen zich weten op te werpen als de hoeders van het algemeen belang.
