Koken op gas heeft best iets stoers. Er komt vuur aan te pas, en dat heeft voor veel mensen nu eenmaal iets aantrekkelijks. Een biefstuk bakken op een gaspit is weliswaar minder oer dan een varken roosteren boven een houtvuur. Maar het is in ieder geval niet zo steriel als een koekenpan verhitten op een op het elektriciteitsnet aangesloten fornuis.

Koken op gas betekent dat je niet alleen de kookwekker maar ook je oren en je ogen bij het proces betrekt. Eerst het suizen van het gas, dat daarna met een plof ontbrandt. De blauwe vlammen die tegen de onderkant van de pan slaan. Het heeft wel iets van een vertrouwde ceremonie. Je geeft er het startschot mee voor het bereiden van een maaltijd of een pot thee.

Je hoort aan het suizen van de vlammen hoe hoog een pit staat. En of je al dan niet moet ingrijpen. Als tijdens het bakken van pannenkoeken de afzuigkap zo hard staat dat je dat gesuis niet kunt horen, kun je aan de vlammen onder de pan zien of het vuur hoger of lager moet.

Ruikt lekker

Eerlijk gezegd ruikt het ook gewoon lekker: koken op aardgas. Dat zal vast een vorm van gewenning zijn. En het valt pas op als je eens in een ander land, waar ze gas met een andere samenstelling gebruiken, achter de pitten staat. Dat ruikt gewoon vreemd, in ieder geval anders.

Dus zal het me, onder andere om bovengenoemde redenen, best zwaar vallen om ooit, wie weet al op afzienbare termijn, afscheid te moeten nemen van m’n nog niet eens zo lang geleden weloverwogen aangeschafte fornuis.

Wat dat weloverwogene betreft: voortschrijdende inzichten zijn soms wel wat vermoeiend. Ruim tien jaar geleden was koken op gas qua duurzaamheid en energiegebruik nog de beste keuze. Bij de aanschaf van een nieuw fornuis overwoog ik toen zelfs nog even een oven op gas. Die optie viel uiteindelijk af omdat een elektrische variant betrouwbaarder zou zijn qua temperatuur. Maar het werd wel een fornuis voorzien van vier degelijke gaspitten.

Schroothoop

Inmiddels ziet het ernaar uit dat dit in principe onverwoestbare apparaat binnen afzienbare tijd naar de schroothoop kan. Als Nederlandse huizen in 2030 echt van het gas af zijn (zie kader: ”Gasloos – waarom ook alweer?”) zijn die degelijke gaspitten nutteloos geworden.

Wellicht dat de fabrikant tegen die tijd een omruilactie in het leven roept. Want bij mensen thuis gasfornuizen ombouwen en van een kookplaat voorzien: dat gaat niet gebeuren, heb ik me laten vertellen. Veel te duur en te ingewikkeld.

Alternatief voor het gasfornuis

Als we niet meer op gas kunnen koken, wat moeten we dan? Er is eigenlijk maar één alternatief: een inductiefornuis. Maar goedkoop is dat niet.

De boodschap dat koken op gas mogelijk op afzienbare termijn verleden tijd is, lijkt nog niet erg doorgedrongen. In ieder geval is er nog geen sprake van een duidelijke verandering in het koopgedrag, zegt Paula Bastinck van de Rotterdamse kookwinkel Kookpunt. „Van de fornuizen die we verkopen, werkt 80 procent nog altijd op gas.”

De overheid heeft afgesproken dat Nederlandse huishoudens in 2030 van het gas af moeten zijn. Dat is bij de aanschaf van een duurzaam apparaat als een fornuis al best snel. „We leggen onze klanten uit wat de situatie is. Als het allemaal door gaat kunnen ze over twaalf jaar niets meer met hun fornuis. Maar niettemin kiest de overgrote meerderheid voor gas.”

Eigenlijk is er maar één alternatief voor gas, denkt Bastinck. En dat is een inductiefornuis. „Dat lijkt in het gebruik ook het meest op koken op gas”, weet ze uit eigen ervaring.

Zuiniger

Andere alternatieven voor het gasfornuis –elektrische en keramische kookplaten– worden niet of nauwelijks meer verkocht. De nadelen van de ouderwetse elektrische kookplaat kent Bastinck uit eigen ervaring. „Mijn eerste eigen huis was een flat zonder gasaansluiting. Daar kookte ik op van die elektrische platen.” Prettig was dat niet. En het kostte ook nog eens relatief veel energie. „Het duurt heel lang voordat die elektrische platen heet zijn. En daarna duurt het weer lang voordat ze zijn afgekoeld. Het is een heel andere manier van koken. Je moet steeds vooruitdenken.”

Dat nadeel heeft een inductiefornuis niet. „Dat gaat veel sneller en directer. En is daarom ook energiezuiniger. Als je een pan op een ingeschakelde kookplaat zet, is hij binnen twintig seconden heet”, demonstreert Bastinck.

Een voordeel van koken op basis van inductie is dat de plaat zelf niet heet wordt. Je kunt er gewoon je hand op leggen. Ook handig is dat het fornuis vanzelf uitschakelt als je de pan eraf haalt. „Koken met inductie is dus veiliger, bijvoorbeeld voor ouderen die vergeetachtig worden.”

Nieuwe pannen

Nog een plus: schoonmaken is een eitje. Je haalt een doekje over het gladde oppervlak en klaar. Niets geen getob met hoekige pannendragers en aangekoekte branders.

Maar er zijn ook nadelen, vooral wat betreft de kosten. Inductiefornuizen en -kookplaten zijn duurder dan vergelijkbare gastoestellen. Dat verschil is best groot, vertelt Hans de Zwart, een collega van Bastinck. „Als een fornuis op gas 2600 euro kost, betaal je voor een vergelijkbaar fornuis op inductie 4000 euro.” Al koop je al een inductiekookplaat met twee pitten voor 150 euro.

Maar met de aanschaf van het fornuis ben je er nog niet. „De kans is groot dat je ook nieuwe pannen moet aanschaffen. En in de meeste gevallen zal er ook een extra groep in de meterkast moeten worden aangelegd. Op een inductiefornuis overstappen is dus best een hele stap.”

Magnetisch veld

Wat die pannen betreft: een inductiefornuis maakt gebruik van inductieverhitting. In de kookplaat zitten elektrische spoelen die een magnetisch veld opwekken. Je kunt er alleen pannen op gebruiken met een bodem waarin magnetiseerbaar materiaal is verwerkt. Of dat voor je oude set geldt, kun je zelf met een magneet uitproberen. Aluminium pannen zijn sowieso niet geschikt voor inductie.

De volgende voorwaarde is dat de bodem van pannen vlak moet zijn. „Als dat niet zo is, werkt het fornuis niet goed. De plaat gaan dan zoemen”, zegt Bastinck.

In principe hoef je voor koken op inductie niet per se een dure pannenset aan te schaffen. Maar De Zwart waarschuwt wel voor te dunne pannen. „Een inductieplaat heeft vaak een boosterstand. Daarmee kun je een pit even op vol vermogen zetten, bijvoorbeeld om water aan de kook te brengen. Pannen met een dunne bodem kunnen daar niet tegen – die trekken krom.”

kookpunt.nl

Gasloos – waarom ook alweer?

Op de klimaattop in Parijs in 2015 is afgesproken dat landen hun CO2-uitstoot in 2030 met 40 procent moeten hebben teruggebracht. Als uitwerking hiervan is in 2016 in het nationale klimaatakkoord vastgelegd dat het grootste deel van de Nederlandse huishoudens in 2030 van het gas af moet zijn. Gas is wat betreft CO2-uitstoot weliswaar minder vervuilend dan steenkool en olie. Maar wind- en zonne-energie zijn schoner.

Vooralsnog lijkt het met de uitvoering van dit klimaatakkoord niet zo’n vaart te lopen. Nieuwbouwhuizen worden nog gewoon inclusief gasaansluiting opgeleverd. Al komt daar als het aan de Tweede Kamer ligt nog dit jaar verandering in.

En dan zijn er nog de miljoenen huizen die ‘gewoon’ voorzien zijn van een verwarmingssysteem en fornuis op gas. Het wordt nog een hele klus om die allemaal van het gas af te koppelen. Dat gaat ook heel wat kosten. Volgens schattingen tienduizenden euro’s per huishouden. De vraag is: wie gaat dat betalen? Veel huiseigenaren zullen het geld daarvoor niet zomaar beschikbaar hebben. Milieudefensie vindt daarom dat de overheid en het bedrijfsleven hieraan mee moeten betalen.

Strak én nostalgisch

De afgelopen jaren is menige keuken voorzien van een nostalgisch ogend vrijstaand fornuis met gietijzeren pannendragers en koperen knoppen. Mensen die daarvan houden zullen niet direct warmlopen voor de uiterlijke charmes van een inductiekookplaat: een glimmend zwart oppervlak zonder enige tierelantijn, strakker dan strak. Veel fornuisfabrikanten, niet voor één gat te vangen, hebben daarom een soort fusieapparaat op de markt gebracht. De robuuste pannendragers en pitten zijn vervangen door een glanzend zwarte inductieplaat. Maar het vooraanzicht is nog altijd een nostalgisch fornuis, inclusief messing knoppen. Het beroemde en peperdure Engelse merk AGA is bijvoorbeeld inmiddels leverbaar met inductiekookplaat.