Israël kan als theologisch thema niet meer genegeerd worden. De gereformeerde theologie heeft vorm gekregen in de tijd dat in het christelijke Europa de vervangingstheologie de standaard van de theologie was. In de afgelopen honderd jaar is er echter het nodige gebeurd waardoor het bestaan van Israël opnieuw een vraag aan de christelijke theologie is geworden.

In 1948 werd de staat Israël opgericht. Sinds het proces tegen Adolf Eichmann in 1961 (misschien ook al wel eerder) hebben de gruwelen van Auschwitz, evenals de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog waar die naam voor staat, terecht veel meer aandacht gekregen, ook in de theologie. Dat roept zelfkritische vragen op, zoals: Hoe antisemitisch is de christelijke kerk in verleden en heden zelf (geweest)?

Daarnaast zijn sinds 1947 de Dode Zeerollen ontdekt en gepubliceerd. Dat heeft de interesse voor en de kennis van het Jodendom uit de tijd van de tweede tempel (Jezus’ tijd) doen toenemen. Daardoor is het nieuwtestamentisch onderzoek veranderd: er is meer oog gekomen voor het feit dat Jezus een Jood was en dat de auteurs van het Nieuwe Testament Joden waren.

Ten slotte is er meer aandacht gekomen voor Messiaanse Joden en wordt hun stem in de kerk en in de theologie nadrukkelijker gehoord. Door al deze ontwikkelingen is Israël op de theologische agenda geplaatst.

Ten eerste is er de vraag naar de plaats van Israël in de heilsgeschiedenis. Op schepping en zondeval volgt de ”moederbelofte” in Genesis 3:15. Wat zou er mis gaan wanneer je van de moederbelofte meteen overstapt naar Jezus? Je zou het moeten doen zonder al die mooie verhalen, over Abraham, Jakob, Mozes, Simson, David, Elia, Hizkia en Daniël. Maar zouden we iets missen wanneer Israël zou ontbreken?

Veel gereformeerde dogmatieken geven op die vraag geen antwoord. Was Israël uiteindelijk overbodig? Vraag een willekeurige christen met wat Bijbelkennis naar de hoofdlijn van de Bijbel. Er is een grote kans dat het antwoord iets zal zijn als: ”schepping, zondeval, verlossing”. Of met een beetje mazzel: ”schepping, zondeval, verlossing, wederkomst”.

De Bijbel is echter het boek van Israël. Het grootste deel van de Bijbel vertelt over het ontstaan en de geschiedenis van dit ene volk. Jezus was een Jood: de Messias van Israël, de zoon van David. Zijn apostelen die het Nieuwe Testament schreven, waren eveneens Joden. Wat betekent het feit dat de verbonden van Israël zijn en dat het heil uit Israël is voor de manier waarop christenen uit de heidenen de Bijbel lezen?

Ten tweede: is Israël overbodig na de dood en opstanding van Jezus Christus? In 2016 nam ik deel aan een studiereis naar Israël. Ontmoetingen met Messiaanse Joden, rabbijnen en Palestijnen maakten wel duidelijk hoeveel vragen hier liggen.

Is het terecht om een grote bekering van Joden tot Jezus als hun eigen Messias te verwachten? En hoe moet de kerk zich dan opstellen, wanneer christenen door Joden gewantrouwd worden vanwege hun opstelling in het verleden? Hoe gaan we als christenen die zelf een verleden met antisemitisme met ons meedragen om met het Joodse volk?

En wat betekent de landbelofte aan Israël, wanneer heil aards en concreet is, terwijl tegelijk christelijke Palestijnen de Messias van Israël volgen en protesteren tegen het onrecht dat hun wordt aangedaan?

Ten slotte: welke plaats is er voor een Joodse Messiaanse gemeenschap naast de kerk? Is het nodig dat Joodse volgelingen van de Messias de Thora blijven gehoorzamen? Of is de gehoorzaamheid aan de Thora misschien zelfs het eindstation ook voor alle christenen uit de heidenen?

Genoeg reden voor onze onderzoeksgroep om het thema Israël op onze theologische agenda te zetten en er een studiedag en een conferentie over te organiseren. Twee Joodse sprekers zullen de stem van Israël heel concreet maken. Mark S. Kinzer, een Messiasbelijdende Jood, zal tweemaal een bijdrage leveren. Faydra Shapiro is orthodox Joods en directeur van het Israel Center for Jewish-Christian Relations. Ook zij zal aan de conferentie een bijdrage leveren.

De auteur is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.