Uit ”Polderkoorts” wordt duidelijk dat het ontstaan ervan een diepingrijpend proces was dat ook nogal wat tegenstand ondervond.

Bij de inpoldering van de Zuiderzee is de naam van Lely de eerste die in gedachten komt en dat is terecht. Hij is echter niet de enige en de eerste geweest die hiervoor ideeën bedacht. Al in de negentiende eeuw kwamen er allerlei plannen voor het inpolderen van delen van de Zuiderzee op tafel.

Vreemd genoeg was er geen discussie over het voordeel dat dit zou opleveren: landbouwgrond, voedselproductie dus, en niet te vergeten nationale trots. Zo zou Nederland als vredesland bij uitstek de wereld kunnen tonen hoe je vreedzaam je grondgebied vergrootte: niet met kanonnen, maar met gemalen.

Markerwadden

Het duurde echter toch nog een ministerschap van Lely én een watersnood voordat het besluit genomen werd dat de Zuiderzee echt dicht moest. Hakkenes laat mooi zien hoe de argumentatie voor de Zuiderzeewerken in de loop van de tijd verschoof. Eerst was met name de vermeende economische ontwikkeling het krachtigste argument, na de watersnood van 1916 zorgde het argument van veiligheid ervoor dat de plannen daadwerkelijk doorgang vonden, en in de jaren zeventig werden visstand en natuurwaarden steeds belangrijker.

Door die verschuiving kwam het er uiteindelijk niet meer van om de Markerwaard in te polderen, omdat de natuur daaronder zou lijden. Zo liep koning Willem-Alexander in mei 2017 uiteindelijk over de Markerwadden, waar Cornelis Lely nog een vruchtbare polder in gedachten had. Lely’s ambitie van akkers met wuivend koren heeft plaatsgemaakt voor de nieuwe ambitie van wadden met kroeskoppelikanen.

Ondertussen hadden de Zuiderzeewerken enorme gevolgen voor de bewoners van de havensteden langs de Zuiderzee. Dat leek voor de voorstanders van het project steeds van ondergeschoven belang. Niet dat ze de tegenstanders geheel konden negeren; daarvoor was met name het geluid van de Harderwijkse industrieel Eibert den Herder te luid.

Rondvaartboot

Den Herder was een merkwaardige man, dat wordt wel duidelijk uit het speurwerk van Hakkenes. Als eigenaar van een vismeelfabriek had hij belang bij het openhouden van de Zuiderzee, maar toen hij de watersnood van 1916 meemaakte, zag hij ook het belang van een goede afsluiting en vond hij de plannen van Lely en de zijnen zelfs veel te mager. Toen de afsluiting een feit werd, wist hij er steeds economisch handig gebruik van te maken, bijvoorbeeld door met een rondvaartboot met toeristen de werken te gaan bekijken.

Tegelijk gebruikte hij onvermoeibaar alle middelen om zich tegen verdere inpoldering te keren. Hij organiseerde debatavonden, schreef brieven aan kranten en ministers, maakte een film en gebruikte zelfs de Bijbel om aan te tonen dat de Zuiderzee niet ingepolderd moest worden.

Het nieuwe land kwam er echter en de inpolderaars waren vastbesloten er een succes van te maken. In ”Polderkoorts” beschrijft Hakkenes per hoofdstuk steeds een nieuwe fase van de inpoldering en een thema dat daarmee te maken heeft, zoals landinrichting of compensatie voor de vissers. Soms is dat lastig, omdat thematiek en chronologie door elkaar lopen. Duidelijk is dat de Zuiderzeeraad niets aan het toeval wilde overlaten en vaak niet wilde weten van de gegronde kritiek van tegenstanders. De polders moesten slagen en dus moesten de bewoners van het beste soort zijn. Bewoners van ”het oude land” kwamen vrijwel niet in aanmerking om in de nieuwe polders te gaan wonen.

Schedelomtrek

De auteur beschrijft beeldend hoe zelfs na de Tweede Wereldoorlog nog de schedelomtrek werd gemeten in Elburg, om de aard en intelligentie van de inwoners vast te stellen. Dat dit ‘wetenschappelijk onderzoek’ weinig opleverde, is geen verrassing.

Hakkenes weet met zijn journalistieke aanpak goed duidelijk te maken hoe ongrijpbaar en ingrijpend zo’n groot landinrichtingsproces is geweest. Een ”must read” voor beleidsmakers en bestuurders.

Boekgegevens

Polderkoorts. Hoe de Zuiderzee verdween, Emiel Hakkenes; uitg. Thomas Rap, Amsterdam, 2017; ISBN 978 94 004 0704 6; 415 blz.; € 22,99.