Seculier conservatisme en de Bijbelse antithese

Is Wilders op zijn retour? Bij de Kamerverkiezingen van vorig jaar won hij vijf zetels, maar de top van 2010 (24 Kamerzetels) werd niet gehaald. Bovendien kreeg hij er in Baudet, leider van Forum voor Democratie (FvD), een concurrent bij. Weliswaar nog maar met twee zetels, maar sindsdien duidelijk in opmars. Baudet is wat minder extreem dan Wilders. Zijn partij is ook niet gebaseerd op het Führerprinzip, waarbij de leider alles beslist. Voor potentiële aanhangers met zelfrespect is dat toch aantrekkelijker.

In ieder geval kent Nederland sinds de eeuwwisseling een duidelijk conservatieve stroming van een behoorlijke omvang. Dat begon met Pim Fortuyn. Zijn partij, vanuit het niets opgekomen, behaalde in 2002 niet minder dan 26 zetels. Het wegvallen van de grote leider leidde tot ruzies en versplintering en binnen enkele jaren tot het einde van de partij.

Populisme

Oud-minister Rita Verdonk kreeg bij de verkiezingen van 2006 meer voorkeurstemmen dan lijsttrekker Rutte. Omdat de VVD dat succes onvoldoende honoreerde, brak zij met haar partij. Trots op Nederland heette de nieuwe beweging waar zij vervolgens mee kwam. In de peilingen stond ze een tijdlang hoog, maar toen de verkiezingsdatum aanbrak, bleek haar aanhang als sneeuw voor de zon te zijn verdwenen.

In plaats van conservatisme wordt ook wel de term populisme gebruikt als het om dergelijke stromingen gaat. Eigenlijk kan populisme beter getypeerd worden als een politieke stijl, die door politici met uiteenlopende opvattingen gehanteerd kan worden.

Populisten kenmerken zich door zich af te zetten tegen het establishment, tegen de gevestigde politieke partijen. Daarbij presenteren zij zich als de stem van het onbedorven en hardwerkende volk tegenover de corrupte elite. Men komt met thema’s en leuzen die goed vallen bij de massa.

Politiek kun je daar nog alle kanten mee uit. Ook de aanpak van de communisten was populistisch. Zij wilden immers de verdorven kapitalistische maatschappij omverwerpen. Zij vertegenwoordigden de arbeidende klasse (het echte volk) in haar strijd tegen de bourgeoisie (de elite). Daarbij gebruikten zij leuzen die goed in het gehoor lagen: ”Hogere lonen, lagere prijzen, stemt CPN”.

Republikeinen

In ieder geval is het conservatisme een brede stroming. Men onderscheidt wel het meer economisch gericht conservatisme van het cultureel conservatisme. Het een is gericht op economische vrijheid, een kleine overheid en lage belastingen. Het andere beklemtoont vooral de waarde van de eigen natie en de eigen cultuur. Beide verzetten zich tegen de gedachte dat de overheid de heilstaat naderbij kan brengen.

Kortom, de ene conservatief is de andere niet. Dat betreft ook hun relatie tot het christelijk geloof, in welke vorm dan ook. Als stabiliserende maatschappelijke kracht ziet men de godsdienst veelal als waardevol, maar daar is het dan wel mee gezegd.

De Republikeinse Partij in de USA was voor veel Europese conservatieven vaak het grote voorbeeld. Maar die partij is onder Trump meer dan ooit een vat vol tegenstrijdigheden, inclusief allerlei extreme varianten.

Kerstboom en paaseieren

De conservatieve bewegingen die we van de laatste decennia kennen (van Fortuyn tot Baudet) dragen in hoge mate een seculier karakter. Dat is niet verwonderlijk. Nederland is helaas een geseculariseerd land.

Dat betekent ook dat het bij de Nederlandse identiteit en de Nederlandse cultuur, waar men trots op is en die men wil verdedigen, om een seculiere identiteit gaat. Het gaat om de gelijkheid van man en vrouw, om de acceptatie van homoseksuele relaties, inclusief het homohuwelijk, en om de vrijheid van meningsuiting, inclusief grove spotternij met wat voor anderen heilig is.

Voor zover men zich beroept op christelijke waarden en op de joods-christelijke beschaving, is dat vooral het christendom van de kerstboom en de paaseieren. In ieder geval is er sprake van een heel ander beeld van de Nederlandse identiteit, en het waardevolle daarin, dan vanouds in de gereformeerde gezindte gehanteerd wordt. Daar grijpt men veel meer terug op wat uit de 16e en 17e eeuw is overgeleverd dan op de centrale waarden van de 20e en 21e eeuw.

Daar weet men van de fundamentele betekenis van het huwelijk als een duurzame relatie totdat de dood scheiding maakt. Daar weet men van het gezin als hoeksteen van de samenleving, en dan wel van een traditioneel gezin waarin kinderen bij hun eigen ouders opgroeien. Daar hecht men aan de zondagsrust.

Sympathisanten

Niettemin vindt de huidige conservatieve beweging ook wel sympathisanten in reformatorische kring. Zo is er een Christelijk Conservatief Beraad. Bart Jan Spruyt wees er onlangs op dat de hervormd-gereformeerde advocaat Jan Louis Burggraaf zich aangesloten had bij de partij van Baudet. Spruyt zelf is een tijd lang fractiemedewerker van Wilders geweest. De gave van de onderscheiding der geesten heeft hier kennelijk ontbroken.

Het conservatieve kamp wordt onder ons met name gewaardeerd vanwege het scherpe verzet tegen de islam. Daar is inderdaad ook reden toe. Dat geldt allereerst het islamitisch terrorisme van IS en aanverwante groepen. Maar dat wordt over heel de wereld in brede kring afgewezen. Gelukkig ook door veel moslims.

Ook de aanwezigheid van een islamitische minderheid in West-Europa en de voortdurende toestroom van vluchtelingen en migranten (deels moslims) naar onze regio is zonder meer problematisch. Daar is bij conservatieve politici veel meer oog voor dan ter linker zijde. Dat geeft onmiskenbaar een bepaalde band.

Daarbij moeten we wel bedenken dat de afkeer van de islam bij mensen als Wilders en Baudet vooral ook ingegeven wordt door het feit dat moslims opvattingen hebben over huwelijk en homoseksualiteit die niet stroken met wat thans als kernwaarden van onze seculiere cultuur wordt gezien. Maar ”strenge christenen” voldoen evenmin aan deze maatstaf. Die passen wat dat betreft ook niet in deze tijd.

Menselijk tekort

Kenmerkend voor het conservatieve denken is dat men zich bewust is van het menselijk tekort. Mens en samenleving zijn verre van volmaakt en dat zal ook altijd zo blijven. Dat vormt een rem op het vooruitgangsgeloof dat men elders aantreft.

In zekere zin komt dat overeen met de gereformeerde visie op mens en maatschappij. Ook daarin geldt dat de heilstaat in deze bedeling niet gerealiseerd zal worden. Ook daar weet men van het verkeerde in de mens. Maar daarbij hoort wel de notie van de zondigheid van de mens en van de ernst van de zonde. Onze belijdenis spreekt van de verdorvenheid van het menselijk geslacht. Onze zonde roept Gods toorn op.

Het is niet zo dat de mens nu eenmaal onvolkomen is en er in de maatschappij veel fout gaat en dat je dat maar moet accepteren. Dat prostitutie, om dat voorbeeld te gebruiken, nu eenmaal een onuitroeibaar verschijnsel is en dat de overheid hooguit wat kan reguleren om de eventuele overlast te beperken. Op die manier wordt de ernst van het kwaad gebagatelliseerd.

Er is hier dus wel een raakvlak tussen het conservatieve denken en de Bijbelse leer, maar daarna scheiden de wegen. Ook met andere politieke stromingen zullen er raakvlakken zijn. Gelukkig dat dat nog zo is. Dat biedt soms mogelijkheden om samen te werken, om één front te vormen. Maar tegelijkertijd geldt dat de Bijbelse antithese ook in de politiek doorwerkt. Hopelijk blijft dat besef onder ons bestaan.

Seculier conservatisme en de Bijbelse antithese

Opinie

RD.nl in uw mailbox?