Lijstjes. Tegen het eind van het jaar duiken die weer op: wat was de aangrijpendste gebeurtenis dit jaar? Wat het meest íngrijpend? Wie was het meest spraakmakend, wie het invloedrijkst?

Doorgaans spreekt een persoonlijk-emotionele betrokkenheid een woordje mee bij de vaststelling van zulke lijstjes.

Wat meestal níét gebeurt is dat de wereldwijde context erbij wordt gehaald, aan de hand van tabellen en grafieken. Begrijpelijk, want niets is zo relativerend als eigen of andermans ervaringen geplaatst zien in wereldwijd perspectief. Dat klinkt doorgaans als „het kan altijd erger” aan je ziekbed of op weg naar de tandarts – van zo’n dooddoener wordt meestal niemand vrolijk.

En toch: het kan wél nuttig zijn, zo’n mondiale inkadering van eigen leven. Want het kán altijd erger, of juist beter als het gaat om welvaart, gezondheidszorg, levensverwachting, vrede, voedselaanbod en noem maar op. En als zo’n vergelijking dan met cijfers en aantallen gaat? Is dat dan niet akelig onpersoonlijk, op het kille af?

Dat hangt ervan af hoe je ermee omgaat. Wie het hoge aantal tienermoeders in een land als Niger op zich laat inwerken, kan daar niet onberoerd onder blijven. En voor wie aan de hand van cijfers de welvaartsenclave ontdekt waarin hijzelf blijkt te wonen, kan zo’n ervaring ook geen kwaad. Het zou zomaar je gastvrijheid jegens vreemdelingen kunnen vergroten, of je nog guller maken zodra een collectebus onder je neus wordt gehouden. Want aandacht voor de spreekwoordelijke druppel is er genoeg, zicht op die gloeiende plaat kan beter.

Het wel en wee in de wereld van nu en straks, uitgedrukt in getallen en cijfers. Daarvoor moet je bij het Britse tijdschrift The Economist zijn, dat ieder jaar de ”Pocket World in Figures” uitbrengt. Net als voorgaande edities staat die voor 2018 weer boordevol getallen, ranglijstjes en grafieken, met als leidraad vragen als: wat is de grootste, de rijkste, de armste of gelukkigste of diezelfde vragen negatief geformuleerd: welk land is het armst, welk volk het ongelukkigst, enzovoorts.

Ook al dateert het onderzoek voor deze uitgave uit 2017, de gegevens komen grotendeels uit 2015 en zijn alweer bijna drie jaar oud dus. Dat komt, aldus het voorwoord in de gids, omdat de samenstellers betrouwbare cijfers wilden gebruiken.

Wat de ‘weetjesgids’ van The Economist geschikt maakt als tijdverdrijf zijn de nieuwsgierigheid en fascinatie die hij opwekt. Wie eenmaal begint te lezen, kan bijna niet stoppen. Er staan gewoon tal van interessante feiten in. Veel informatie is niet leuk. Onder het kopje ”waar de meeste dodelijke ongelukken op de weg” scoort Zimbabwe het hoogst, met 45,4 doden per 100.000 inwoners. Venezuela (41,7) en Liberia (35,1) volgen.

Echtscheidingen

Het land met de meeste echtscheidingen is Rusland: 4,5 op de 1000 inwoners. Tweede is Wit-Rusland (3,7), gevolgd door Guam (3,6) en Denemarken (3,4). Voor Nederland geldt een cijfer van 2,1. Het laagste aantal echtscheidingen heeft Chili (0,1) en daarna komen Guatemala, Bosnië, Peru en Ierland. Afgezien van Bosnië allemaal landen met een rooms-katholieke bevolking.

Ander weetje: de gemiddeld laagste leeftijd waarop een vrouw/meisje haar eerste huwelijk ingaat is 15,7 en Niger is daarin koploper, gevolgd door Bangladesh (16). De oudste bruiden zijn te vinden in Zweden (bijna 33) en Denemarken (32). Nederland staat op de 7e plek, met 30,4 jaar.

Waar is sprake van de hoogste kindersterfte? Het zal niet verbazen dat landen in Afrika hoog scoren met Angola op nummer 1 (88 kinderen op 1000 geboorten), gevolgd door Tsjaad (87). In het rijtje van 43 landen staan twee niet-Afrikaanse landen: Afghanistan (64) en Pakistan (63).

Wrang is ook het lijstje met de dekkingsgraad van een arts. In Liberia moeten 71.429 mensen het met één arts doen, in Malawi zijn dat 52.632 burgers. Daartegenover staat Qatar, dat met 1 arts op 129 inwoners de positieve ranglijst aanvoert, België staat op de zesde plek met 205 inwoners. Nederland zit daar een stuk onder met ruim 300 inwoners per arts.

Berovingen

Niet Nederland, maar België voert een ranglijst aan. Dat is bij het hoogste aantal berovingen (1529 op 100.000 inwoners). Daarmee staan onze zuiderburen boven beruchte landen als Costa Rica (1096), Argentinië (958), Chili (599) en Mexico (589). Pas op de 18e plek volgt weer een Europees land: Frankrijk, met 178 berovingen, gevolgd door Spanje (153) en Portugal (150).

Als het om moorden gaat, staan Latijns-Amerikaanse landen weer wel het hoogst genoteerd, met Honduras op nummer 1 (74,6 moorden per 100.000 inwoners). De Amerikaanse Maagdeneilanden staan op 4 (52,6), gevolgd door Lesotho (zuidelijk Afrika) met 38 moorden per 100.000 inwoners. Zuid-Afrika is achtste (33 moorden).

België voert nog een ranglijst aan en die is eervoller omdat het daarbij over biodiversiteit (soortenrijkdom in de natuur) gaat. De Belgen moeten die plek wel delen met zeven andere Europese landen, waaronder Tsjechië, Estland, Duitsland, Hongarije en Luxemburg.

Zuid-Sudan

Overigens komen bepaalde landen opvallend vaak met de hoogste notering voorbij in de lijstjes: Zuid-Sudan bijvoorbeeld in de categorie slechtst presterende landen. Het Afrikaanse land kent de meeste krotbewoners, heeft de slechtste drinkwatervoorziening, en dat geldt ook voor de beschikbaarheid van stroom.

China komt als topper ook vaak voorbij (in de categorie grootste producent van metalen als lood, tin, zink, koper, nikkel en van goud en zilver).

Ook India is niet meer over het hoofd te zien. In de periode 2015-2020 is dat het land met de meeste geboorten per jaar (meer dan 25 miljoen) en laat daarmee China achter zich (ruim 15 miljoen). In 2030, voorspelt de gids, is India het land met de meeste inwoners: ruim 1,5 miljard, terwijl China dan op 1,4 miljard zal zitten (ter vergelijking: de VS hebben in 2030 ruim 355 miljoen inwoners).

Is het nu enkel een kwestie van inhoud die zo’n gids lezenswaardig maakt? Waarschijnlijk heeft het ook met de overtreffende trap te maken die als rubriceringsprincipe wordt gebruikt. Die appelleert immers aan ieders nieuwsgierigheid. Hoe dat komt? Hij suggereert winnen en verliezen en roept daarmee spanning op. De meest gewone dingen worden interessanter zodra ze in een rangorde worden gestopt die iets zwart-wittigs heeft.

De beste, de slechtste

Intussen zijn ze puur inhoudelijk natuurlijk ook leuk om te lezen, de lijstjes in het boekje van The Economist.

De maximale of minimale benadering die de gids hanteert (wie is de beste, wie de slechtste) is nog wel een dingetje. Als eerste in de ranglijst staan omdat je het slechtst scoort, komt hard aan.

Dat Nederland opvallend hoog staat (tweede, na Denemarken) in het lijstje van landen met de hoogste schulden per huishouden, is dan ook best schrikken. Die hoge notering houdt verband met de hoge hypotheekschulden van woning bezittend Nederland (277,1 procent van het netto-inkomen, voor de Denen is dat 292 procent).

Oudejaarsavond opvrolijken met voorlezen uit dit gidsje is misschien niet zo’n goed idee. De vaak persoonlijke toon waarin op zo’n avond wordt teruggeblikt, leent zich minder voor een zakelijke relativering aan de hand van zo’n statistiekenboekje.

Hoewel? De quiz achter in het gidsje kan goed dienen als tijdvulling richting de klok van twaalf. Met het beantwoorden van een vraag als deze: „In welk land wordt gemiddeld het meeste aantal uren per week gewerkt?” is iedereen vast enkele minuten bezig. Overigens is het antwoord op die vraag: Nepal, met 53,6 uur.

Tienermoeders

Welk land heeft de meeste tienermoeders (leeftijd tussen de 15 en 19 jaar)? Dat is Niger, met 196,3 tienermoeders per 1000 meisjes). Daarna komen Mali (170,3), Angola en vijftien andere Afrikaanse landen. Op het lijstje met de minste tienermoeders is Noord-Korea kampioen (0,4). Nederland staat op de 7e plek met een aantal van 3,5. De score van Duitsland is 5,4, van Italië 5,6.

Grootste steden

Als het gaat om de grootste steden, spant de Japanse hoofdstad Tokio de kroon met 38,1 miljoen inwoners. De Indiase hoofdstad Delhi staat op twee met 26,5 miljoen, gevolgd door Sjanghai (China) met 24,5 miljoen. New York met 18,6 miljoen op plaats 10 en Londen op plek 29 met 10,4 miljoen.

De ergste ondervoeding

De meeste ondervoede mensen wonen in Haïti, dat land staat op nummer één, gevolgd door Zambia, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Noord-Korea, Namibië, Tsjaad en nog een reeks Afrikaanse landen.

De meeste weldoeners

Een opmerkelijk lijstje is dat van weldoeners, samengesteld op basis van de ”World Giving Index 2017”, die jaarlijks door de Charities Aid Foundation (CAF) wordt uitgegeven. Myanmar (Birma) staat op nummer één. Die positie is te verklaren uit de boeddhistische traditie van bedelmonniken, voor wie de bevolking moet zorgen.

Grootste huishoudens

Als het om de grootte van huishoudens gaat, spant Guinee de kroon met 8,6 leden. Daarna komen Angola, Senegal en tal van Afrikaanse landen (tussen de 8,6 en 6). De gemiddeld kleinste huishoudens zijn te vinden in Duitsland (1,9), dat met Zweden de eerste plek deelt. Nederland staat op 5 met 2,2.

Het best bewapend

De grootste uitgaven aan defensie (in procenten van het bruto nationaal product) worden gedaan door Oman (15,3), Afghanistan (14), en Irak (11,6). De VS delen met Myanmar de 21e plaats (3,3). In absolute bedragen staan de VS wel nummer 1 (604,5 miljard dollar; 512,7 miljard euro). China is in absolute bedragen tweede (145 miljard dollar; 123 miljard euro). Dat land heeft dan weer wel het grootste leger: bijna 2.2 miljoen manschappen, India telt 1,4 miljoen soldaten, de VS 1,3 miljoen; Rusland 831.000.

Boekgegevens

Pocket World in Figures 2018 Edition, uitg. The Economist; ISBN 978 1 781 257 449; 255 blz.; € 16,95.