De hernieuwde drukte op de Spaanse zeeweg naar Europa heeft nog niet de omvang bereikt van de vluchtelingenstroom naar Griekenland en Italië. In de loop van dit jaar kregen de Grieken 26.000 migranten te verwerken en de Italianen zelfs 114.000. Maar één ding staat vast: de westelijke Middellandse Zeeroute is terug van weggeweest. En het is de enige route naar Europa die wat dat betreft een sterk stijgende lijn vertoont.

Het grootste deel van de ”pateras”, de gammele vissersbootjes waarin de Afrikaanse migranten de sprong naar Europa wagen, maakt de oversteek iets oostelijker. Steeds vaker vertrekken ze vanuit Algerije. Dat verklaart waarom het leeuwendeel van de bootvluchtelingen het afgelopen jaar gestrand is in de Spaanse provincies Almeria en Murcia. In Murcia arriveerden dit jaar achtmaal zo veel migranten over zee als twee jaar geleden.

Ook de herkomst van de migranten verschuift. Eind mei kwamen de meeste vluchtelingen die voet aan Spaanse wal zetten uit Guinee (21 procent), Ivoorkust (18 procent) en Gambia (11 procent). Eind oktober waren Marokkanen (19 procent) de grootste groep geworden, op de voet gevolgd door Algerijnen (18 procent).

Wanhoop

De groei van de vluchtelingenstroom tussen Algerije en Zuidoost-Spanje heeft volgens de hulporganisaties en de Spaanse regering verschillende oorzaken. Zo is de route vanuit Libië naar Italië deels afgesloten. Dat is het gevolg van een akkoord dat Rome met enkele Libische milities heeft gesloten om het vertrek van bootvluchtelingen tegen te houden. Aan de andere kant treden de Marokkaanse autoriteiten de laatste tijd harder op tegen migranten die het land binnen willen komen om daar op een patera richting Spanje te stappen. Maar zodra de bestaande routes afgesneden worden, zoeken vluchtelingen een alternatieve weg. De wanhoop is te groot om de hoop op een betere toekomst te laten varen.

Het aantal slachtoffers blijft groot. Volgens een schatting van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn dit jaar tot nu toe 2700 mensen verdronken in hun poging om via de Middellandse Zee Europa te bereiken. Vorige week pikte de Spaanse kustwacht nog drie lichamen van verdronken Afrikanen op in de Straat van Gibraltar. Bij een harde westenwind was hun patera in de problemen geraakt. Twee opvarenden konden gered worden. Ze bleken deel uit te maken van een kleine vloot. Uiteindelijk slaagde de kustwacht erin om veertig mensen te redden van verdrinking.

Massale bestorming

Niet alle migranten proberen Spanje over zee te bereiken. Ceuta en Melilla, de twee Spaanse enclaves aan de Middellandse Zeekust van Marokko, zijn al ruim twee decennia belangrijke bestemmingen voor Afrikaanse migranten. Wie daar eenmaal binnen weet te komen en het geluk heeft om niet meteen teruggestuurd te worden, maakt een goede kans om overgebracht te worden naar het Spaanse schiereiland.

Dubbele hekwerken met erbovenop scheermessen, warmtecamera’s en voortdurende patrouilles moeten migranten ervan weerhouden om de enclaves binnen te dringen.

Maar ondanks de vele tientallen miljoenen euro’s die Spanje en de Europese Unie geïnvesteerd hebben in de bewaking van deze buitengrens slagen migranten er nog steeds in om hier voet op Europese bodem te zetten. De meest succesvolle methode is via een bestorming van de grenspost. In de loop van dit jaar zijn zo honderden migranten Ceuta en Melilla binnengedrongen, onder wie veel Syriërs.

Maandag probeerde een groep van dertig Afrikanen het opnieuw in Ceuta. Ze renden de zee in om langs het grenshek te zwemmen. Negen van hen lukte het om het strand van Ceuta te bereiken. Ze werden echter meteen teruggestuurd door de Spaanse politie. Volgens de vluchtelingenorganisatie Caminando Fronteras hebben de Spaanse autoriteiten daarmee de wet overtreden. Wie voet op Spaanse bodem zet, heeft namelijk het recht om asiel aan te vragen. Maar in de praktijk is daar geen sprake van. Onlangs veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de Spaanse staat nog wegens het illegaal terugsturen van migranten aan de grens bij Melilla.

Spanje heeft in totaal 1279 vluchtelingen opgenomen uit kampen in Italië en Griekenland. Dat is nog geen 14 procent van wat Madrid in Europees verband beloofd had voor de periode 2015-2017.