Het is een herfstachtige oktoberavond. In de hal van het Ketelhuis, een knus filmhuis op het Westergasterrein in Amsterdam, is het lekker warm. Er staan tafeltjes, stoelen en er is een bar. Een moeder op hoge hakken eet met haar dochter een salade met geitenkaas. Verderop nuttigen twee oudere, geblondeerde vriendinnen een bak grofgesneden groente. Langzaam vult de ruimte zich met meer gasten. Ze wachten op de vertoning van ”Down to Earth”. De naam van die documentaire betekent zoveel als: terug naar de basis.

In ”Down to Earth” reizen Rolf Winters (53) en zijn vrouw Renata Heinen (50) met hun drie dochters de wereld over. Het gezin bezoekt verschillende ”earthkeepers”, bewaarders van de wereld. Dat zijn medicijnmannen, stamhoofden, sjamanen en spirituele leiders die in afzondering van de moderne wereld leven. Zij zien dat het steeds slechter gaat met de wereld, dus delen ze hun inzicht en wijsheid om de mensheid van de naderende ondergang te redden.

Er zitten zo’n 150 mensen in de zaal waar de documentaire wordt vertoond. De lichten doven. Fragmenten van stamhoofden en medicijnmannen worden afgewisseld met beelden van woestijnen, rotspartijen en tropische regenwouden. Vaak bestaat de achtergrondmuziek uit tromgeroffel, gefluit en gezang van volksstammen.

Hang naar romantiek

De maatschappelijke impact van ”Down to Earth” is groot. Het is de langstdraaiende, en met ruim 150.000 bezoekers de op één na best bezochte documentaire in Nederland ooit. Bovendien won de film verschillende prijzen. Onlangs werd de documentaire verkozen tot Onderwijsfilm 2017.

”Down to Earth” appelleert volgens Ries van Maldegem aan een hang naar romantiek die veel mensen ervaren. Dat verklaart volgens hem het succes van de documentaire. Van Maldegem is adviserend ingenieur en op het gebied van duurzaamheid en energiebeleid betrokken bij de SGP. „Veel mensen in onze westerse samenleving zijn het contact met de natuur verloren. In de documentaire wordt het leven in het bos heel romantisch voorgesteld, dus dat lijkt stadse kantoormensen wel wat.”

Die ontwikkeling is een herhaling van de geschiedenis, ziet Van Maldegem. „De industriële revolutie van de 18e eeuw werd ook gevolgd door de romantiek. En in de Griekse en Romeinse beschavingen werd een periode van materialisme ook gevolgd door een romantische periode.”

”Down to Earth” geeft volgens Van Maldegem geen realistisch beeld van het leven in de natuur. „Zo romantisch is dat helemaal niet. De sfeer in die stammen lijkt in de documentaire gemoedelijk, maar het zal er lang niet altijd pais en vree zijn. Zo wordt gezwegen over de angst voor boze geesten die er bij die volken heerst.”

Het roer om

Een van de bezoekers in het Ketelhuis is de dertigjarige Milo. Hij ziet ”Down to Earth” voor de tweede keer. „De eerste keer is nu drie maanden geleden. De film maakte destijds veel indruk. Toen ik naar buiten liep, besefte ik: ik kan veel meer met mijn leven doen. In het dagelijks leven ben ik kok. Dat betekent hard werken en ’s avonds bijna nooit tijd voor vrienden. Om meer in contact met mensen te komen, solliciteerde ik onlangs als vrijwilliger bij een naschoolse kinderopvang. Daar ga ik met kinderen buiten spelen. Lekker in contact met de natuur. Helemaal down to earth.”

Milo is een van de mensen die na het zien van de documentaire hun leven veranderen. „Cijfers zijn er niet, maar ik hoor wekelijks nieuwe verhalen van mensen die bijvoorbeeld in deeltijd gaan werken om meer tijd met hun gezin door te brengen”, vertelt Rolf Winters.

De 56-jarige Alewijn Verboon gooide na het zien van ”Down to Earth” het roer helemaal om. Hij verruilde de drukke Utrechtse binnenstad voor een woonruimte in een ecologisch woonproject aan de rand van die stad.

De gescheiden vader van vier kinderen zit in zijn kleine woonkamer. Op de grond liggen half afgemaakte kinderpuzzels. Op een wit bord staat met groene stift in kinderhandschrift: I love you! Op de tafel, een houten pallet met ijzeren steunen eronder, staat een glazen kubus met geurstokjes erin. Op het bakje staat in grote letters ZEN! Verboon zit in een tweedehandsstoel en vertelt.

„Ik heb twintig jaar voor Unilever gewerkt en verkocht producten aan grote supermarkten. Ik verdiende bakken met geld en reed in dure auto’s. Na twintig jaar begon ik mijn eigen bedrijf, een handel in koffie en thee uit Sri Lanka. Na een tijdje ging het niet zo goed met me. Ik verdiende veel geld, maar ik was niet gelukkig. Ik had burn-outklachten en mijn huwelijk zat in een dip.

Na vijf jaar stopte ik met mijn bedrijf. In de zoektocht naar een gelukkiger bestaan ging ik bij een kringloopwinkel en voor Unicef werken. Ook ging ik de studie NLP (neurolinguïstisch programmeren) volgen. Daarbij leer je mensen te coachen in hun persoonlijke ontwikkeling.

Vorig jaar december zag ik ”Down to Earth”. Ik herkende me in documentairemaker Rolf Winters. Ik had ook een goede baan, ik was ook op zoek naar een zinvoller bestaan, maar had dat nog niet gevonden. Dankzij ”Down to Earth” kreeg ik het inzicht dat je geluk alleen vindt als je een leven leidt in contact met de natuur, met jezelf en andere mensen. Daarom besloot ik te verhuizen naar dit ecologische woonproject.”

Droomachtige visioenen

Op het witte doek in het Ketelhuis is de familie Winters ondertussen aangekomen bij de Otovalo-indianenstam in Ecuador. De medicijnman is bezig met een ceremonie en heeft zojuist het sap van de ayahuascaplant gedronken. „Als ik het sap van die heilige plant drink, werken de krachten van mijn voorouders via mij. Als ik in verbinding sta met de geest van de ayahuasca, dan zie ik visioenen en kan ik ziektes diagnosticeren”, aldus de medicijnman. Voor een van de makers „opende zich bij het drinken van de plant een geheel nieuwe dimensie.”

Volgens Jellinek, een van de grootste instellingen voor verslavingszorg in Nederland, staat ayahuasca op lijst 1 van de Opiumwet. Het middel wordt gezien als een harddrug. Gebruikers zien felgekleurde geometrische structuren en beleven droomachtige visioenen.

„Dit soort heidense rituelen zijn natuurlijk zeer on-Bijbels”, aldus Van Maldegem. „Mede daardoor biedt de documentaire ook weinig perspectieven. Met sjamanen –in de Bijbel worden ze duivelskunstenaars genoemd– los je echt niet zo veel op.”

In ”Down to Earth” wordt een blanke man met alvleesklierkanker door een medicijnman behandeld. Hij legt een vermalen wortel van een bijzondere boom op zijn rug, waarna hij een tijdje op de rug van de man slaat. „Ik hoorde dat die man volledig is genezen. Volgens mij zijn deze rituele geneeswijzen bij veel ziektes effectiever dan de westerse gezondheidszorg”, aldus Winters.

„Hoe kan het dan dat de levensverwachting in het Westen veel hoger ligt?” werpt Van Maldegem tegen. „Er is veel op onze gezondheidszorg aan te merken, maar of zo’n medicijnman het alternatief is?”

Ver-van-mijn-bedshow

Net als Van Maldegem heeft ook Hans Dagevos, consumptiesocioloog aan Wageningen University, zijn bedenkingen bij de documentaire. „Het is enigszins een exotische ver-van-mijn-bedshow. In de documentaire wordt onze consumptiemaatschappij aan de kaak gesteld. Terecht. Maar wat moet de kijker met de uitspraak van een stamhoofd van het Sanvolk in Kenia dat geld de wereld opeet? In het Westen is leven zonder geld vrijwel onmogelijk.”

Of alle Nederlanders iets aan de documentaire hebben, betwijfelt Dagevos. „Er klinken veel vage levenslessen in ”Down to Earth”. Kreten als ”Luister naar je hart” of ”Blijf bij jezelf”, daar kan lang niet iedereen wat mee.”

In ”Down to Earth” worden veel problemen van de westerse wereld genoemd, maar toch is de documentaire overwegend positief. Nowaten, een oude medicijnman van de indianen in het noorden van Amerika, ziet dat er „energetisch iets aan het veranderen is. De jeugd van nu brengt een verandering teweeg die eeuwige vrede tot stand brengt.”

„We leven allemaal buiten het paradijs, maar zijn optimistische gedachte is wel verklaarbaar”, aldus Van Maldegem. „In het Westen zijn we over het algemeen pessimistisch over de toekomst. Maar er gaat ook veel goed. Neem bijvoorbeeld de hele #MeToo-kwestie. Dat is een reactie op de seksuele revolutie van de jaren 70 van de vorige eeuw. Het zevende gebod, dat lange tijd structureel overtreden werd, blijkt toch zo gek nog niet. Zo is het met meer wetten. Bijvoorbeeld omtrent natuurbehoud. Eeuwenlang zorgden we niet goed voor de natuur. Nu wreekt zich dat en worden we verplicht ons rentmeesterschap serieus te nemen.”

De voorstelling in het Ketelhuis is afgelopen. Bijna iedereen blijft in de foyer napraten. Milo: „Ik was opnieuw geraakt. Je wordt echt aan het denken gezet.”

>>downtoearthfilm.com voor meer informatie.

Terug naar de basis

Rolf Winters (53) en zijn vrouw Renata Heinen (50) besloten elf jaar geleden met hun drie kinderen (toen 2, 4 en 7 jaar oud) in de bossen in de Amerikaanse staat Michigan te gaan wonen. Ze bivakkeerden daar in een stacaravan aan de rand van het Bovenmeer, zonder stromend water of elektriciteit. Koken deden ze op een open vuur en om te baden namen ze een duik in het meer.

Wat bracht jullie tot die stap?

Rolf Winters: „Ik was leiderschapsconsultant. Dat houdt in dat ik leiders van grote bedrijven trainde. Door mijn werk zag ik hoe onhoudbaar ons model van economische groei is. Wij putten de aarde uit en op lange termijn kost ons dat de kop. Veel grote bedrijven denken niet zo lang vooruit, omdat de aandeelhouders snel veel geld willen zien.

Toen we kinderen kregen, vroegen we ons af wat we hen nalaten. De grote multinationals die ik hielp om te groeien, veroorzaken zure regen en de kap van het regenwoud. Hoe kan ik dat later tegenover mijn kinderen verantwoorden?

We kregen daarom het verlangen om terug te gaan naar de basis van het leven. We kwamen in contact met een stam native Americans –blanken noemen hen indianen– in de bossen van de Amerikaanse staat Michigan. We hadden het gevoel veel van hen te kunnen leren. Daarom besloten we elf jaar geleden alles te verkopen en een paar jaar bij die stam te gaan wonen.”

Hoe ontstond ”Down to Earth”?

„Op een paar uur rijden van onze stacaravan woonde de oude medicijnman Nowaten. Toen we hem ontmoetten, inspireerde zijn wijsheid ons om soortgelijke mensen, ”earthkeepers”, op te zoeken en hun wijsheden vast te leggen.”

Wat is de boodschap van de documentaire?

„In onze moderne samenleving worden mensen vanaf de basisschool getraind keuzes te maken die ze met hun hoofd kunnen beredeneren. Een kwalijke zaak, want je hart, je gevoel, is de basis van je bestaan. Met je hart neem je betere beslissingen, die ook beter zijn voor de wereld om je heen. ”Luister naar je hart”, is daarom de belangrijkste boodschap van de film.”

Kunt u zich voorstellen dat menigeen dat te zweverig vindt?

„Zweverig? Ik zie juist het tegenovergestelde. De earthkeepers in de film zijn juist heel concreet over wat er mis is in onze wereld. Ze zweven niet, ze zijn meer als oude eiken: diep geworteld in de aarde. Vanuit deze sterke verbinding met de bron zijn ze doordrongen van het besef dat onze moderne wereld niet vol te houden is. Wanneer je dat niet ziet, dán zweef je.”

Botst de spiritualiteit in de docu niet met het christelijk gedachtegoed uit uw opvoeding?

„Ik ben inderdaad rooms-katholiek opgevoed. Op mijn twaalfde zei ik de kerk vaarwel. Volgens mij gaan religies de mist in met bedachte dogma’s en regels. Bijvoorbeeld regels omtrent de rol van man versus vrouw in het kerkelijk ambt.

Ik denk dat onder elke religie een spirituele basis ligt die meer verbindend dan onderscheidend werkt. We geloven in God, de Creator, de Schepper, en we hebben hetzelfde doel in het leven: ons ontwikkelen tot de beste versie van onszelf. Worden zoals we oorspronkelijk, door de Schepper, bedoeld zijn.”

Menigeen gooit na het zien van ”Down to Earth” het roer om. Hoe kijkt u daarnaar?

„Veel mensen leven in vastgeroeste patronen. Ze hebben een baan, verdienen geld, geven dat geld uit, investeren, krijgen nog meer geld en geven dat weer uit. Velen zien niet in dat ze deel uitmaken van dat systeem. ”Down to Earth” opent hun ogen. Het vereist durf en moed om uit het systeem te breken, maar het is fantastisch dat mensen dat wel doen.”