Daniël George van Beuningen zal het vijvers-en-bekensysteem hebben laten aanleggen om zijn grondgebied te verfraaien, vermoedt Gerrit Middelbeek, vrijwilliger van de Werkgroep Noorderheide. „Maar hij wilde vast ook wat meer water op de Veluwe. Daar was hij in Rotterdam aan gewend en dat zal hij hier zeker gemist hebben.”

Van Beuningen (1877-1955) was in zijn tijd een belangrijke werkgever in de Rotterdamse haven, onder meer als eigenaar van de Steenkolen-Handels-Vereniging (SHV), de havensleepdienst en het watertaxibedrijf Spido.

Ook was hij een groot verzamelaar van laat-15e- en vroeg-16e-eeuwse kunst uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Zijn collectie is later overgedragen aan de gemeente Rotterdam en kwam in Museum Boijmans Van Beuningen terecht.

Heuvelachtig

In 1920 verwierf de familie Van Beuningen Noorderheide tussen Elspeet en Vierhouten, een gevarieerd heuvelachtig landgoed met loofbos, dennenbomen en uitgestrekte heidevelden met vennetjes.

In 1939 liet havenbaron Daniël George er een kapitale villa bouwen, die nu op de rijksmonumentenlijst staat. Tot kort voor zijn dood woonde Van Beuningen er.

Sinds 1983 is het grootste deel van Noorderheide eigendom van Staatsbosbeheer. Dat is beperkt toegankelijk; enkele hectares zijn stiltegebied. De villa is in handen van de Stichting Elise Mathilde, die het vermogen beheert van een in 1941 overleden zus van Van Beuningen.

Waterwerk

Het bijzondere waterwerk dat in 1935 op het landgoed werd aangelegd, bestaat uit betonnen goten met randen van veldkeien, vijvers en een pompstation dat de ‘beken’ van water voorzag.

Na 1955 raakte het stelsel in verval. Staatsbosbeheer, dat zich op natuurbehoud richtte, besteedde er geen aandacht aan.

Middelbeek: „Dat is jammer. Zo is een windmolen uit de beginjaren, waarmee aanvankelijk water werd opgepompt, afgebroken. Al vrij snel werd die molen overigens niet meer gebruikt. Een dieselmotor kwam ervoor in de plaats.”

Werkgroep

Een inwoner van Vierhouten attendeerde de Heemkundige Vereniging Nuwenspete ruim tien jaar geleden op Van Beuningens waterwerk. Er werd een Werkgroep Noorderheide opgericht. Aan de hand van foto’s herstelden vrijwilligers eerst drie manshoge, van zwerfstenen gebouwde piramides in het oostelijke deel van het landgoed. Daarna maakten ze het bekenstelsel weer zichtbaar. Daar waren gemiddeld tien vrijwilligers een dag per week mee bezig.

Werkgroepvoorzitter Jaap van Eijck: „Hele stukken van de beek waren overwoekerd door gras en hei. In het beton zaten scheuren en gaten in de bodem en in de zijkanten. Bosbouwmachines hadden betonstukken uit de goten gereden, ze lagen her en der verspreid over de hei. Ook een vijver bleek helemaal onder het zand en gras verborgen te zijn.”

Het stelsel is nu nagenoeg gerestaureerd. Militairen van de 101 Geniecompagnie uit Wezep sloegen twee waterputten waaruit water van 70 meter diepte naar boven kan worden gehaald.

Excursies

Staatsbosbeheer wil vanaf komend voorjaar excursies rond het waterwerk gaan verzorgen. Deelnemers zullen het dan ook in bedrijf zien. Van het waterschap mag zonder vergunning 720 kuub (720.000 liter) grondwater per jaar worden opgepompt.

De Werkgroep Noorderheide blijft bestaan. Middelbeek: „Onze grootste taak wordt nu simpelweg het met bladblazers schoonhouden van de vijvers en de betonnen goten. De meeste overlast hebben we van wilde zwijnen, die grond omwroeten en daarmee de goten vervuilen.”

Staatsbosbeheer, dat de laatste jaren beleidsmatig meer oog voor cultuurhistorie heeft, is blij met het herstelwerk, aldus boswachter Lennard Jasper. In en rondom het systeem worden opvallend veel kamsalamanders (de grootste soort watersalamanders in Nederland), libellen en ringslangen waargenomen.