De bijeenkomst, die door zo’n 150 mensen werd bezocht, was georganiseerd op initiatief van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) en de lutherse synode in de Protestantse Kerk in Nederland. Het symposium had als doel om vrijheid als een breed thema onder de aandacht te brengen. Vanuit de journalistiek, het recht, de psychologie, de kunst en de theologie werd het thema belicht. Dagvoorzitter was Elsbeth Gruteke, radiopresentator en protestants predikant te Amsterdam.

Prof. Markus Matthias, hoogleraar Lutherana aan de PThU in Amsterdam en Groningen, sprak over de relevantie van Luthers visie op vrijheid voor de tijd van nu. In de tijd van Luther betekende vrijheid vooral de mogelijkheid van de mens om voor het goede te kunnen kiezen, aldus de hoogleraar. „Met behulp van de genade moet je het goede kunnen willen. Dat leerden de Bijbelse humanisten en de kerk in die dagen.”

De eigenlijke vraag in de theologie en bij Luther is in hoeverre ons mens-zijn gekenmerkt wordt door vrij-willigheid. „Aan de ene kant wordt ons mens-zijn gekenmerkt door ”vrij-willigheid”, aan de andere kant zijn er ook bepaalde opgelegde normen.”

De Goddelijke wet openbaart dat wij niet openstaan voor het goede als zodanig. „Volgens Luther is dit ook terug te vinden in het geweten. In ons geweten beseffen wij dat wij onze wil niet kunnen veranderen.”

Luther had kritiek op de kerk en de theologie, omdat die slechts een vrijheid benadrukten die tot vertwijfeling leidde. „De humanistische theologen en de kerk benadrukten het besef van onvrijheid en beklemtoonden tegelijkertijd de eigen verantwoordelijkheid.” Luther stelde daartegenover dat de identiteit van de mens buiten zichzelf bestaat in Jezus Christus. „De mens vindt zijn bestemming door zijn betrokkenheid op de enige echte vrijheid, de Goddelijke vrijheid.”

Leeg ideaal

Prof. dr. Hans Alma, hoogleraar cultuurpsychologie en geestelijke begeleidingswetenschappen aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht, vroeg zich in haar lezing af of wij ons nog wel raad weten met onze vrijheid en of we nog weten waar vrijheid over gaat. „Vrijheid is een leeg ideaal wanneer ze wortelt in individualisme dat geen recht doet aan het menselijk verlangen naar gemeenschap.”

De hoogleraar pleitte voor een samenleving waar ruimte is voor levensbeschouwing, „een sociale verbeelding van goed leven in ethische, existentiële en spirituele zin.”

Daarnaast pleitte ze voor een democratisch proces waarin een respectvolle strijd van levensbeschouwingen plaatsvindt. „Daarbij worden minderheidsstandpunten niet uitgesloten. Het gaat om een gezamenlijke zoektocht waarbij conflicten niet worden geschuwd.” Democratie vraagt van ons „inzicht in, delen van en debatteren over wat voor ons heilig is. Alleen zo kan vrijheid gerealiseerd worden.”

Huwelijk

Stevo Akkerman, journalist bij Trouw, sprak over vrijheid in maatschappij en politiek. Akkerman pleitte voor „een huwelijk van vrijheid en beschaving. Van mij mag de vrijheid van meningsuiting zo ruim mogelijk gedefinieerd worden. Daarna begint pas de individuele verantwoordelijkheid van iedereen die spreekt of schrijft.”

Akkerman bespeurt in de westerse wereld een tendens waarin vrijheid hoog staat aangeschreven, maar waarin vaak hetzelfde gedacht moet worden. „De open samenleving bestaat echter juist bij gratie van verscheidenheid, meningsverschil en debat.”

Cees-Jan Smits wint wedstrijd met essay

„Is Maarten Luther ook nu nog een goede gids bij de zoektocht naar menselijke vrijheid?” Die vraag stond centraal bij de essaywedstrijd die de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) bij het thema ”Luther en de vrijheid” organiseerde. Tijdens de gelijknamige conferentie vrijdag werden de winnaars bekend gemaakt. In de categorie middelbare scholieren wonnen Mahsoem Ali en Sam Lindauer met hun essay ”Luthers Lessons for a secular society”. In de categorie overig won Cees-Jan Smits –die binnenkort bevestigd wordt tot predikant in de christelijke gereformeerde kerk te Purmerend– met zijn essay ”Yeah, we think we’re free”.

In een toelichting vertelt Smits dat hij allereerst een probleem met de menselijke vrijheid signaleerde. Dit wordt onder andere verwoord in een liedje van de Amerikaanse zangeres Katy Perry, waarnaar de titel van zijn essay verwijst. „We denken dat we vrij zijn, maar ondertussen zijn we gevangen in consumentisme en entertainment.”

In zijn essay haalt Smits de Franse filosoof Alain Badiou aan. „Badiou stelt dat er voor dit probleem behoefte is aan een nieuw zoeken naar waarheid.” Luther is iemand die ook met hart en ziel zocht naar de waarheid, aldus Smits. De theoloog herkent deze passie van Luther en vindt die „voorbeeldig. Vrijheid is niet los verkrijgbaar, maar een gevolg van en een beloning van het zoeken naar waarheid. De Bijbel zegt niet voor niets dat de waarheid vrij zal maken.”