Ik vermoedde dat het mogelijk een vooringenomen kritische kijk op het protestantisme bevatte, waarbij de affiniteit ver te zoeken zou zijn. Misschien kwam dat door de uitgeverij, Hollands Diep, die ik ken van kwalitatief goede literaire en historische uitgaven, maar waarbij ik zeker niet de verwachting had dat ook goede gedegen publicaties over geloof en kerk in het fonds opgenomen waren. Bij de overvloed van boeken ter gelegenheid van de herdenking van 500 jaar Reformatie bij uitgeverijen met een min of meer christelijke traditie of wetenschappelijke reputatie zou dit boek – dacht ik – wel uit de toon vallen.

Het doet me deugd dat ik na lezing kan zeggen dat ik me schromelijk heb vergist. Ik heb het boek van het begin tot het eind met toenemende waardering gelezen en het biedt een gedegen overzicht van de geschiedenis en de wereldwijde invloed van het protestantisme. Daarom ben ik blij dat juist Hollands Diep dit boek in haar fonds heeft opgenomen. Zo komt het ook onder de aandacht van seculiere geïnteresseerden, die er geen ogenblik aan zouden denken om het te kopen als het van een ‘christelijke’ uitgeverij afkomstig zou zijn. En misschien is het juist wel voor die doelgroep een boek dat hun mogelijke vooroordelen over het geloof in het algemeen en protestantisme in het bijzonder op zijn minst kan bijstellen.

Alle werelddelen

Ryrie, die kerkgeschiedenis doceert in Durham en lekenpriester is in de Anglicaanse Kerk, is twintig jaar met dit boek bezig geweest. Hij heeft het met passie geschreven, en biedt een schat aan kennis ten aanzien van de diverse stromingen van het protestantisme, sinds de Reformatie van Maarten Luther. Zijn boek neemt ons mee naar alle werelddelen.

Het eerste deel behandelt het tijdperk van de Reformatie. Naast de maatschappelijke en sociale omstandigheden die een grote rol speelden bij de hervorming van kerk en samenleving blijven de focus op de geestelijke werkelijkheid van de liefde voor God en Zijn Woord en de strijd die er te voeren is de twee karakteristieken van de protestantse identiteit. Protestanten zijn in dit opzicht wezenlijk ”geliefden en strijders”.

Uiteraard komen Luther en Calvijn aan de orde. Waarbij Calvijn door Ryrie de „grootste systematische theoloog van het vroege protestantisme” wordt genoemd. Of dat een goede karakterisering is vraag ik me af, maar dat Calvijn als Bijbels theoloog binnen het protestantisme van grotere invloed geweest is dan Luther blijkt zeker ook uit dit boek. Het viel mij op dat Calvijn de meest hartstochtelijke pleitbezorger van de eenheid van de kerk wordt genoemd. In de conclusie van het boek stelt Ryrie echter dat verscheidenheid en verdeeldheid haast wezenlijk tot het protestantisme behoren, als maar niet vergeten wordt dat we samen toch tot één familie behoren.

Slavernij

Het is niet vreemd dat het deel over het tijdperk van de reformatie grote aandacht heeft voor het protestantisme in Engeland en Amerika. De achtergrond van de schrijver, maar ook de impact van de Reformatie, niet alleen in kerkelijke zin maar ook qua invloed op politieke vernieuwing en doorwerking in de samenleving, blijkt vooral in de Angelsaksische invloedssfeer van grote betekenis.

Dat blijkt ook in het tweede deel, waarin de zogenaamde ”moderne tijd” wordt behandeld. Daarin gaat het onder andere over de slavernij, de Amerikaanse stromingen van het protestantisme, de opkomst van de vrijzinnigheid, de ontwikkelingen in Duitsland rond het nazisme en de burgerrechten in Amerika.

Deel III neemt ons mee naar Zuid-Afrika, Korea en China. Vooral het hoofdstuk over China was voor mij een verrassing. Ryrie eindigt met de pinksterbeweging, die hij afschildert als een mondiale vorm van het protestantisme, waarbij de aansluiting bij politiek conservatisme hem opvalt. Pinksterleiders hebben zich soms wel al te makkelijk neergelegd bij rechtse onderdrukkende machthebbers.

Wie het boek van Ryrie helemaal leest komt steeds meer onder de indruk van de duizelingwekkende verzameling van feiten. Toch blijft het tot het laatst toe meer dan een encyclopedisch overzicht van het wereldwijde protestantisme. Het blijkt dat de schrijver hoop en verwachting heeft voor de toekomst van „het geloof dat de moderne wereld vormgaf.” De rol van het protestantisme is nog lang niet uitgespeeld!

Hartslag

Die verwachting verwoordt Ryrie in de laatste woorden van zijn conclusie: Voor alles is het „die oude liefdesrelatie: een directe ontmoeting met Gods kracht als een doorleefde ervaring, een herinnering of een vrome verwachting. Dat is het uiteraard niet per se voor iedere protestant, maar zonder deze fundering zouden de identiteiten, culturen, instituten en doctrines compleet ineenstorten. Op deze hartslag, hoe gedempt ook, berust alles. Juist door zijn belofte het leven te veranderen heeft het protestantisme de wereld veranderd.”

Boekgegevens

”Protestanten. Het geloof dat de moderne wereld vormgaf”, Alec Ryrie (vertaald uit het Engels door André Haacke en Ruud van der Helm); uitg. Hollands Diep, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 488 2525 7; 702 blz.; € 29,90.