De kleine 40.000 gedetineerden in de Nederlandse gevangenissen mogen woensdag hun stem uitbrengen voor de verkiezingen voor de nieuwe Tweede Kamer.

Met hun omvang zijn de delinquenten in aantal niet groot genoeg om van grote invloed te zijn; voor een Kamerzetel waren bij de verkiezingen in 2012 ruim 62.000 stemmen nodig.

In de bajes is doorgaans geen stemlokaal aanwezig, want die behoren volgens de wet openbaar toegankelijk te zijn. Mensen die gevangen zitten, kunnen in de praktijk vrijwel uitsluitend via een volmacht stemmen. Hoeveel gedetineerden van zo’n volmacht gebruikmaken, valt volgens de Kiesraad niet te zeggen. Het stemmen is geheim en dus ook het aantal volmachten dat door gevangenen aan derden is gegeven.

Alleen als zij speciaal verlof hebben aangevraagd of wanneer een instelling besluit tot opening van een mobiel stemlokaal - zoals in 2010 in forensisch psychiatrisch centrum De Kijvelanden in Poortugaal gebeurde - kunnen de gevangen in persoon het rode potlood hanteren.

Het staat gemeenten vrij om in overleg met gevangenissen en tbs-klinieken een mobiel stembureau in te stellen. Voorwaarde is dat ook niet-delinquenten daarvan gebruik kunnen maken.

Voor 1986 gold het stemrecht voor gedetineerden overigens nog niet. In dat jaar Is de Kieswet veranderd en in lijn gebracht met de Grondwet, die in 1983 op dat punt werd aangepast. Hierin staat dat alle Nederlanders boven de achttien jaar mogen stemmen (actief kiesrecht) en verkozen mogen worden (passief kiesrecht).

In een beperkt aantal gevallen is aan gedetineerden het stemrecht ontnomen, als bijkomende straf. Dat gebeurt bij hoge uitzondering, zoals bij ernstige ondermijning van de maatschappelijke orde en de rechtsstaat.

In februari 2015 liet minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) weten dat na inventarisatie 746 mensen waren uitgesloten van het kiesrecht. Dat aantal werd na een stofkamoperatie, waarbij bleek dat velen ten onrechte het kiesrecht was ontnomen, teruggebracht tot 197 mensen. In februari maakte het CBS bekend dat begin 2016 er 56 personen ontzet zijn uit het kiesrecht, vanwege de ernst van het door hen gepleegde delict.

De ‘vervuiling’ had deels te maken met het automatisch ontzetten van veroordeelden uit het kiesrecht bij een veroordeling tot meer dan een jaar cel, een regel die is vervallen bij de Grondwetsherziening van 1983.