Mensen zouden een veilig heenkomen moeten zoeken in hoger gelegen gebieden en wie wil kan van voedsel worden voorzien op boerderij Rensink, in het buitengebied van het Gelderse Aalten – 23 meter boven de zeespiegel. En als de vloed uitblijft? „Het voortbestaan van een eindtijdbeweging wordt niet of nauwelijks bedreigd door falende profetieën of voorspellingen”, stelt dr. Lammert Gosse Jansma.

Nee, zelf woont hij niet in het veilige, hooggelegen Aalten. „Ik sta, vooral op grond van mijn jarenlange onderzoek, wat sceptisch tegenover eindtijdvoorspellingen”, zegt Jansma in de studeerkamer van zijn woning in het Friese Veenwouden. „Ik ben agnost. Maar ik ben wel geïnteresseerd in de manier waarop mensen over het einde der tijden denken.”

De socioloog en theoloog doet al jaren onderzoek naar profetische en chiliastische bewegingen in heden en verleden. In zijn onlangs verschenen boek ”Wachters van de nacht” (uitg. Eburon, Delft) beschrijft hij de Watchmen of the Night, een christelijke eindtijdbeweging.

Groot zijn de Wachters niet. De christelijke groepering, die in 1982 werd opgericht door Robert Seales in Nieuw-Zeeland en sinds 2007 in Aalten verblijft, telde nooit meer dan veertien leden. Nu zijn dat er twaalf: elf volwassenen en één schoolgaande tiener. Nieuwe volgelingen dienen zich vooralsnog niet aan.

Daar zijn verschillende oorzaken voor te vinden, zegt Jansma. Zo hebben de leden weinig persoonlijke, langdurige contacten met de buitenwereld. De woongroep heeft altijd veel gereisd en leeft nu vrij geïsoleerd op het platteland en voorziet in zijn eigen behoeften. Zo werkt „Aharon M.” als zzp’er en volgt „R. V.” het voortgezet onderwijs. De andere leden komen eigenlijk alleen in het dorp Aalten om boodschappen te doen. De Wachters verkopen biologisch geteelde groenten en fruit aan voorbijgangers.

Daarnaast zijn de meeste leden Engelstalig. De vier Nederlandstalige Wachters komen weliswaar uit de regio van Aalten, maar ze hebben volgens Jansma geen omvangrijk sociaal netwerk. Toen ze intraden, werd de band met hun familie losser. Bovendien kost het werk op de boerderij veel tijd en aandacht.

„De Wachters zien het ook niet als hun taak om nieuwe leden te rekruteren”, aldus Jansma. „Ze zijn verkondigers. De Wachters zien het slechts als hun opdracht om aan zo veel mogelijk mensen Gods Woord te verkondigen, dat wil zeggen hun visie op de huidige tijd en de nabije toekomst. Dat doen ze door het verspreiden van geschriften, door het geven van informatie op internet en door reizen naar christelijke gemeenschappen in het buitenland. Ze hebben meer dan veertig landen bezocht.”

Dat de beweging nauwelijks groeit, ligt volgens hem ook aan de leer van de Wachters. „Die is voor veel mensen te moeilijk en daarom onaantrekkelijk. Om het gedachtegoed van de Wachters goed te kunnen begrijpen, is globale Bijbelkennis niet voldoende. Je moet bereid zijn veel aan Bijbelstudie te doen.”

Wat is de boodschap van de Wachters van de nacht?

„Ze weten zich geroepen de mensen te waarschuwen voor apocalyptische rampen en het komende oordeel, om de identiteit van de antichrist te onthullen en te wijzen op de naderende komst van Christus. Als de eerste fase van de zevende schaal van Gods gramschap voorbij is, zullen zij die taak in Israël uitvoeren.”

Jansma kent geen andere religieuze groepering in Nederland die uitgaat van deze zogeheten historicistische uitleg van de Bijbelse profetieën, met name het boek Openbaring. „Heel veel van wat Johannes heeft voorspeld, is volgens de Wachters geschiedenis geworden. De zeven zegels zijn verbroken, de zeven bazuinen hebben geklonken en zes van de zeven schalen van Gods toorn zijn al uitgegoten. De Openbaring van Johannes is een soort draaiboek van de geschiedenis, en we staan aan de vooravond van het uitgieten van de laatste schaal van gramschap.”

Er zijn veel christelijke groepen die net als de Wachters menen dat het huidige samenstel der dingen binnenkort zal verdwijnen, maar zij baseren zich volgens de socioloog uit Veenwouden op een futuristisch standpunt. „Met uitzondering van de zevendedagsadventisten misschien, maar bij hen speelt de eindtijdverwachting een minder belangrijke rol dan bij de Wachters van de nacht. Bij de Wachters leeft een groot besef dat de tweede komst van Christus ophanden is, en dat bepaalt hun dagelijks doen en laten. Bij mensen met een futuristisch standpunt ligt bijna alles wat Johannes in Openbaring schrijft nog in de toekomst.”

Voor Nederland hebben de Wachters een specifieke boodschap en opdracht. Een van de leden, Karin Houwers, kreeg naar eigen zeggen tijdens een verblijf op Rhodos in 2006 –en later via andere visioenen– een boodschap van God. Hij zal Nederland straffen vanwege de zedeloze en goddeloze levenswandel van de bevolking die zich van Hem heeft afgekeerd. Er zal binnenkort een tsunami komen die het overgrote deel van het land zal overspoelen en verwoesten.

De Wachters zien het als hun taak daarvoor te waarschuwen. Om overlevenden te kunnen helpen, wordt op de boerderij in Aalten voedsel verbouwd en opgeslagen. Op meterslange planken staan honderden glazen potten met groente en andere etenswaren.

Wanneer de overstroming zal plaatsvinden, durven de Wachters niet meer te zeggen. Ze dachten eerst aan 2011, maar dat jaar ging vrij rimpelloos voorbij.

Volgens Jansma is een vaak gehanteerde strategie bij eindtijdbewegingen om een niet-uitgekomen profetie te vergeestelijken. Dan wordt gesteld dat de profetie wel in vervulling is gegaan, maar niet in feitelijk waarneembare zin. „Bij de tsunami-profetie zal dat naar alle waarschijnlijkheid niet gebeuren, omdat de Wachters aangeven dat het zal gaan om een feitelijke overstroming die binnen afzienbare tijd zal plaatshebben.”

Hoelang kun je zo’n profetie volhouden als de vervulling ervan uitblijft?

„De Wachters noemen geen exacte datum voor de tsunami. Ze wachten geduldig af. „Spoedig” en „binnenkort” zijn rekbare begrippen.

Andere voorspellingen van de Wachters zullen nauwelijks herinterpretatie nodig hebben. Hongersnoden, economische problemen, spotters in de laatste dagen – die zien ze overal om zich heen. Dit soort profetieën wordt volgens hen steeds weer bevestigd door de gebeurtenissen die zich nu in de wereld voordoen.

Hoe ze het uitblijven van de tsunami zullen herinterpreteren, is moeilijk aan te geven. Misschien door er minder nadruk op te leggen, zodat de voorspelling uit het blikveld verdwijnt. Het kan ook zo zijn dat de Wachters van God een nieuw woord van kennis ontvangen, dat hun duidelijk maakt wat ze moeten doen of wat hun te wachten staat. Karin Houwers zegt ook: We hebben geen gedetailleerde kaart van de toekomst gekregen.”

Wat beweegt iemand om lid te worden van een groep met zo’n specifieke eindtijdverwachting?

„De mensen die zich bij de Wachters aansloten, hadden meestal al wat onvrede met de kerk waartoe ze behoorden, ze zochten een gemeenschap en bovendien waren zij onder de indruk van wat Houwers en anderen naar voren brachten.

Over eindtijdgelovigen wordt vaak wat laatdunkend en gekscherend gesproken. Ik hoop dat degene die mijn boek leest, beseft dat dit onjuist is. Wat de Wachters betreft: de leden zijn allemaal intelligente, voor het merendeel goed opgeleide mensen, die binnen de aannames die ze doen strikt logisch redeneren.

Houwers is academica, heeft geschiedenis gestudeerd. Een heldere jongedame, die het manuscript van mijn boek voor publicatie heeft ingezien. Het geeft volgens haar, wel uiteraard vanuit een agnostisch standpunt, een correct beeld van de denkbeelden van de Wachters.”

U wilt de Wachters geen sekte noemen?

„In de wetenschap is dat een onbruikbare term. Ik gebruik liever de veel neutralere aanduiding ”nieuwe religieuze beweging”. In de media en publieke opinie heeft het woord sekte een negatieve klank gekregen. Dan wordt gedacht aan een machtige leider die gehersenspoelde volgelingen uitbuit. En dat is bij de Wachters in het geheel niet het geval.

De Wachters zijn bovendien eerder een studiegroep die zich vanuit een bepaald principe in de wereld verdiept. Ze zijn niet gesloten; je bent welkom als je met hen wilt praten.

De vooroordelen tegen nieuwe religieuze bewegingen laten overigens zien wat mensen normaal vinden: je mag best wat geloven, als je publiekelijk maar niet laat zien dat je dit ernstig neemt en dat het je hele leven bepaalt.”

De Wachters zien de paus en de Rooms-Katholieke Kerk als de antichrist. Hoe komen orthodox-gereformeerde kerken ervan af?

„De Wachters plaatsen zich in de reformatorische, historicistische traditie. Ze voelen zich daarom het meest verwant met orthodoxe protestanten, en zeker met degenen die vinden dat de Kerk van Rome de hoer van Babylon is.

De Wachters leggen contacten met veelal evangelische en baptistengemeenten om lezingen te houden. Bij de gemeente van voorganger Wilkin van de Kamp in Aalten, waar God hen naar eigen zeggen naartoe had gestuurd, vonden ze geen aansluiting. Daar gaat het meer om een persoonlijke relatie met God dan om eindtijdverwachting.”

Heeft een kleine groep als de Wachters van de nacht toekomst?

„Het gaat om een kleine, maar hechte groep. Wat mogelijk is, is dat een deel van de groep op een gegeven moment meer kansen ziet in het buitenland. Zes leden komen niet uit Nederland en hebben geen verblijfsvergunning.

Het voortbestaan van een eindtijdbeweging wordt in ieder geval niet of nauwelijks bedreigd door falende profetieën of voorspellingen. Voor een eindtijdgelovige bestaan die in feite ook niet. Als het anders loopt, geloven de Wachters dat dit Gods plan is. Dan is er sprake van voortschrijdend inzicht en wordt de boodschap aangepast.

De Wachters zien zich als degenen die de fakkel brandende houden, de laatste verkondigers van het licht. Een kleine groep, maar –door Gods opdracht uit te voeren– van kosmisch belang. Dat de Wachters zich dit belang toedichten, zij het in alle bescheidenheid, en dat ze niet of nauwelijks bekend zijn bij het brede publiek, heeft een zekere tragiek. Maar zij zien dat niet zo: in de laatste dagen zal het ware geloof schaars zijn.”

Lammert Gosse Jansma

Lammert Gosse Jansma, geboren in 1943 in Donkerbroek (Friesland), is socioloog en theoloog. Hij promoveerde in Rotterdam (1977) en Groningen (2010). Dr. Jansma was als wetenschappelijk hoofdmedewerker verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en als wetenschappelijk directeur aan de Fryske Akademy. Hij is medeoprichter en eindredacteur van het tijdschrift Religie & Samenleving. Zijn publicaties liggen op het terrein van de radicale reformatie van de dopersen in de 16e en 17e eeuw en chiliastische en profetische bewegingen. Verder publiceerde hij over taal en cultuur van Friesland in heden en verleden.

Wachters van de nacht, dr. Lammert Gosse Jansma; uitg. Eburon, Delft, 2016; ISBN 978 94 630 1080 1; 264 blz.; € 24,50.

Lees ook

„Beweging rond Sonja de Vries is geen sekte”, Reformatorisch Dagblad (06-05-2010)