De AKP-stemmer

De gewone soennitische, conservatief-religieuze moslims vormen verreweg de grootste groep in Turkije en onder Turken in Nederland. Onder hen zijn de meeste aanhangers van president Erdogan te vinden. Diens AKP haalt de laatste jaren tussen de 40 en 50 procent van alle stemmen binnen. In Nederland stemde de laatste keer zelfs 69 procent van de Turkse kiezers op de AKP.

Wie: Mustafa Aslan (35), secretaris van de Unie van Turkse Democraten (UETD), die de lijn van Erdogan steunt.

Wie is verantwoordelijk voor de onrust in Turkije?

„De couppoging van 15 juli kon gebeuren door de sterke infiltratie van gülenisten in de overheid en in het leger. Ik sluit niet uit dat er ook andere groeperingen aan meegedaan hebben, maar wij zijn er heilig van overtuigd dat de gülenisten de coup hebben geleid. Ik twijfel er niet aan dat ze een terroristische organisatie vormen. Dat Europa hen niet zo betitelt, verandert daar niets aan.”

Westerse landen willen nog altijd bewijs zien van de betrokkenheid van Gülen bij de coup.

„Er zijn negentig dozen met bewijs naar de VS gegaan, waar Gülen woont. Maar wat ik zo raar vind: na 11 september 2001 vroeg niemand om bewijs aan Amerika dat Osama bin Laden achter de aanslagen op het World Trade Center zat. We hebben allemaal geloofd wat president Bush verklaarde over zijn betrokkenheid. Dat geloof verwachten wij nu ook.”

Sommige deskundigen zeggen dat de coup wel erg goed uitkwam voor Erdogan.

„Ik geloof niet dat Erdogan zoiets in scène zou zetten. Zo is hij niet. Hij heeft het ook niet nodig. Hij is al machtig en heeft al een meerderheid in het parlement.”

Waarom zouden de gülenisten zoiets wel doen?

„Omdat een coup hun laatste kans was. Ze zijn al veertig jaar bezig met een proces van infiltratie. Maar de laatste paar jaar worden ze opgerold en raken ze de effecten van hun infiltratie snel kwijt. Het was nu of nooit voor hen.

Weet je, ik ken ze goed. Ik heb in het bestuur gezeten van een lokale ondernemersvereniging van de gülenisten, hier in Rotterdam. Dat gold voor veel AKP’ers. Wij geloofden in hun woorden, in hun liefdadigheidsprojecten. Maar ik zag dingen die niet klopten. Offergeld werd niet aan offers besteed, maar voor andere dingen gebruikt. Ook werd ik altijd buitengesloten. Toen ik dat helder zag, ben ik gaan waarschuwen voor de dubbele agenda van deze club.”

Niet alleen gülenisten liggen onder vuur van Erdogan. Hij lijkt het op iedereen te hebben gemunt die anders denkt, zoals de Koerden.

„Erdogan doet niks verkeerd tegen Koerden, maar treedt op tegen terroristen onder hen. De AKP kreeg de laatste keer zo’n 5 miljoen Koerdische stemmen. Waarom zouden die op Erdogan stemmen als hij hen juist bestrijdt? Dat Erdogan een tiran is, klopt natuurlijk niet. Hij is een democratisch gekozen leider die al vaak herkozen is. Ja, hij is autoritair. Maar een dictator? Dat gaat veel te ver.”

Turken in Nederland zijn nog vaker voor hem dan Turken in Turkije.

„Klopt. Tot vijftien jaar geleden durfden veel Turken hier in Nederland niet met trots te zeggen dat ze Turk waren. Door Erdogan voelen veel Turkse Nederlanders zich trotser. Eindelijk hebben we een leider die echt voor zijn land gaat. Daarom zien veel mensen hier hem als hun vader.”

Blijkbaar zijn veel AKP-stemmers in Nederland meer aan Turkije verbonden dan aan Nederland.

„Dat is overdreven. Natuurlijk, tijdens betogingen zie je heel veel Turkse vlaggen. En dat een NOS-verslaggever wordt uitgescholden, is fout. Maar vergeet niet: deze demonstranten zien hun toekomst in Nederland. Dat ze een Turkse vlag dragen, betekent niet dat ze niet loyaal zijn aan Nederland. Ze hebben gewoon een dubbele loyaliteit.”

De Koerd

Koerden wonen vooral in het zuidoosten van Turkije en maken zo’n 20 procent van de bevolking uit. Ze zijn net als de grootste groep doorgaans soennitisch moslim, al volgen ze in veel gevallen een andere rechtsschool. Het grootste verschil is echter niet de godsdienstige interpretatie, maar het feit dat Koerden zich etnisch niet als Turk zien. Veel Koerden willen dan ook autonomie.

Wie: Latif Tali (38), deelraadslid voor de PvdA in Rotterdam Overschie, voorheen bestuurslid van de Koerdische organisatie DemNed.

De afgelopen maanden zijn duizenden Koerden opgepakt in Turkije. Is dat allemaal de schuld van Erdogan?

„Niet alleen. De Koerdische problematiek bestaat al honderd jaar. De kemalistische partij CHP is daar de bron van. Toen zij het voor het zeggen had, werden de rechten van minderheden niet gewaarborgd. De AKP van Erdogan, die nu aan de macht is, gaat daar nu nog verder mee.”

De Koerden zijn in de Turkse buurlanden Syrië en Irak nog nooit zo dicht bij een eigen staat geweest als nu. Gaat dat ook in Turkije gebeuren?

„Erdogan is al ontzettend ver gegaan. Hij heeft in het zuidoosten Koerdische steden onbewoonbaar gemaakt. Hij heeft Koerdische parlementsleden opgepakt. Hij heeft Koerdische burgemeesters gearresteerd. Ik vind dat de Koerden nu het volste recht hebben om te praten over de vraag of ze wel binnen het huidige Turkije willen blijven leven. Want als het zo blijft doorgaan kunnen we er niet aan ontkomen dat het richting een oorlog gaat. Dan kunnen de Koerden niet anders dan de wapens oppakken en zich massaal aansluiten bij de Koerdische PKK. Eerlijk gezegd zie ik dat al binnen vijf jaar gebeuren.”

De PKK geldt niet alleen in Turkije, maar ook in Europa als terroristische organisatie. Daar zitten ook geen lieverdjes.

„Maar wat is het alternatief? Erdogan doet net alsof Turkije één volk is met één taal en één vlag en één geloof. Maar dat ís Turkije helemaal niet. De pro-Koerdische partij HDP probeert daar op een politieke manier verandering in te brengen. Maar nu alle HDP-politici gearresteerd worden, groeit de aanhang van de PKK. En echt, dat gaat heel snel.

Overigens zie ik de PKK sowieso niet als terroristische organisatie. Het is gewoon een partij met een gewapende tak. Die is ontstaan omdat Turkije nooit een alternatief heeft geboden. Honderd jaar lang heeft het land geprobeerd om de Koerdische kwestie met geweld op te lossen.”

Miljoenen Koerden stemmen anders op Erdogan.

„Inderdaad, veel Koerden zijn geassimileerd. Ze weten nauwelijks nog dat ze Koerd zijn. Ze krijgen de hele dag alleen maar anti-Koerdische propaganda te horen. En velen van hen hebben economische belangen. Als ze geen AKP-aanhanger zijn krijgen ze bijvoorbeeld geen opdrachten meer, of ze worden ontslagen.”

Er zijn procentueel nergens meer AKP-aanhangers dan in Nederland. Wat merken Koerden in Nederland daarvan?

„We merken dat veel AKP-aanhangers alleen maar gericht zijn op de politiek in Turkije. Dat is ook de reden waarom ze niet integreren. Het overgrote deel volgt alleen Turkse zenders. Er waren altijd al onderlinge spanningen, en die zijn zeker niet minder geworden. Soms worden er ook in Nederland Koerden in elkaar geslagen of bedreigd. Het nieuwe is dat dit nu niet langer alleen met ons gebeurt, maar ook met gülenisten.

Er is echter een groot verschil. De stem die Gülen heeft kunnen laten horen in het Westen, hebben de Koerden nooit kunnen laten klinken. Koerden zijn bewust gecriminaliseerd. Dat zie je in Turkije heel duidelijk terug. Na de couppoging leek het erop dat de gülenisten werden aangepakt, maar intussen is de Koerdische partij HDP een veel groter slachtoffer.”

De aleviet

Vanouds karakteriseert een grote Turkse minderheid van zo’n 20 procent van de bevolking zich als aleviet. Aleveiten zijn liberale moslims die een sjiitische variant van de islam aanhangen. Religieuze plichten zoals de ramadan zijn voor hen doorgaans minder van belang. De meerderheid ziet hen daardoor vaak niet als moslim. Veel alevieten voelen zich achtergesteld.

Wie: Ali Ahmet Cimtay (38), vicevoorzitter van het Alevitisch Cultureel Centrum Rijnmond.

Over de grote groep alevieten hoor je weinig. Ziet u zichzelf als slachtoffer van de spanningen onder Turken?

„Ja. Er worden nu ook alevieten gearresteerd in de nasleep van de coup op 15 juli. Dat gebeurt nog niet op grote schaal, maar eerlijk gezegd verwachten we wel dat het meer zal gebeuren. Een concreet voorbeeld: deze week waren er verkiezingen voor een alevitische vereniging in een van onze gebedshuizen in Istanbul. Zonder enige aanleiding is de politie daarheen gekomen, waarna de agenten hebben geschoten in het gebouw.

Ook in Nederland merken we spanningen. Op het gebouw waar we nu zitten, een voormalig kerkgebouw van het Alevitisch Cultureel Centrum Rijnmond in Schiedam, is begin dit jaar ook geschoten. Er ging hier letterlijk een kogel door de kerk. Sindsdien hebben we camerabewaking aan het begin van de straat. En tijdens de laatste ramadan hebben jongeren een prullenbak door de ruit gegooid. Het vasten was net verbroken. Ze hadden een halfuurtje naar de imam geluisterd en kwamen toen hierheen, zo vermoeden we. Waarschijnlijk kwamen ze uit de Diyanetmoskee die gelieerd is aan de Turkse regering.”

Wie is volgens u hoofdverantwoordelijk voor de toenemende onrust?

„Erdogan zelf. Ik denk dat hij ook zelf verantwoordelijk is voor de coup van 15 juli. Kijk alleen al naar het feit dat het parlement wel is aangevallen, maar zijn eigen paleis niet. Die aanval zou net buiten de muur gestopt zijn.

Zolang Erdogan de baas blijft, zullen de spanningen op blijven lopen. Helaas lijkt het erop dat hij nog minimaal tien jaar aan de macht wil blijven.”

Hoe is in die sfeer de relatie met andere Turken in Nederland?

„Iedereen gaat doorgaans voor zichzelf. Vorig jaar zijn de verschillende groepen hier in Rotterdam bij elkaar gekomen onder leiding van burgemeester Aboutaleb. Wij, de alevieten, vormden toen het smeermiddel. Maar dat gesprek heeft geen vervolg gekregen. De Diyanetmoskeeën wilden niet. Er is niks aan de hand, zeiden ze.”

De alevieten staan er niet om bekend dat ze na zo’n nee doorgaan. Moet de gemeenschap niet meer doen?

„Ergens wel. Er is veel verdeeldheid binnen de alevieten. Dat proberen we nu te repareren, maar dat gaat niet vanzelf. Maar inderdaad, een groep als de Koerden komt veel sneller in actie. Zij betrekken ons er vaak bij. Dan zeggen ze: na ons zijn jullie aan de beurt, en dat klopt wel. Alevieten zijn nu eenmaal zo mak als een schaap; die doen toch niks.

Tegelijk hebben de Koerden zelf ook schuld dat er niets is gebeurd. Twee jaar geleden had het gekund. Toen waren er massale protesten tegen Erdogan in het Gezipark in Istanbul. Ultralinksen, socialisten, kemalisten, grijze wolven: iedereen die tegen Erdogan was liet daar zijn stem horen. Maar juist de Koerden deden toen niet mee, omdat ze destijds in gesprek waren met Erdogan over meer rechten. Als ze dat toen wél hadden gedaan, was Erdogan nu weggeweest. Daar ben ik van overtuigd.”

Als puntje bij paaltje komt gaat iedere groep blijkbaar voor zichzelf.

„Dat is helaas de situatie. Nu worden er massaal Koerden gearresteerd, en nu zijn er alevieten die zeggen: Eigen schuld, dikke bult. De onderlinge kloof is verdiept. En eerlijk gezegd denk ik dat Erdogan daar ook een rol in speelt. Dat hij mensen omkoopt om onenigheid te creëren.”

De gülenist

Net als de grootste pro-Erdogangroep willen de naar schatting 5 tot 10 miljoen volgelingen van de geestelijk leider Fethullah Gülen vrome, soennitische moslims zijn. Tegelijk staan zij erg open voor onderwijs en dialoog. Na eerdere samenwerking met Erdogan zijn zij nu verklaard tot staatsvijand nummer één omdat hun wordt verweten zelf aan de macht te willen komen ten koste van Erdogan.

Wie: Alper Alasag (47), secretaris van de aan Gülen verbonden dialoogstichting Platform INS.

Gülen en Erdogan zijn elkaars grootste vijanden geworden, terwijl veel mensen erop wijzen dat ze in feite hetzelfde willen: een islamitisch Turkije.

„Het grootste verschil is dat Erdogan zijn visie wil opleggen aan het land. Fethullah Gülen staat juist voor respect voor mensenrechten en vrijheid van meningsuiting. Christenen en atheïsten moeten dezelfde rechten hebben als moslims, vindt Gülen. Maar Erdogan stelt zich steeds meer op als de leider van een dictatoriaal regime dat mensen zijn wil oplegt.”

Er lijken de laatste tijd meer aanwijzingen te zijn dat Gülen wel degelijk bij de couppoging van 15 juli betrokken was.

„Ik geloof dat niet. Waarom niet? Kijk, Gülen is nu bijna 80 jaar. Hij heeft al vier, vijf keer moeten lijden onder coups die werden gepleegd. Juist daarom zet hij zich in voor dialoog en een open samenleving. Als hij hierbij betrokken zou zijn, gaat hij in tegen alles wat hij in zijn leven heeft gedaan. Bovendien: wat zou hij ermee bereiken? Als hij er echt achter zit, komt het vroeg of laat toch uit. Dan verliest hij zijn geloofwaardigheid in de hele wereld, terwijl hij in meer dan honderd landen actief is. Daarnaast wachten we nog steeds op bewijs. Als er ook maar een snippertje bewijs was, zou de Turkse regering dat triomfantelijk aan de hele wereld hebben getoond.”

Wie heeft het dan gedaan?

„Het initiatief ligt mogelijk bij andere groepen, zoals kemalisten. Feit is bovendien dat Erdogan zelf dingen roept die niet kloppen. Hij heeft eerst gezegd dat hij al de middag voor de coup wist van de plannen. Daarna heeft hij zijn verhaal twee keer veranderd. Wat dat betekent? Ik weet het niet. Dat moet onderzocht worden.

Het probleem is: het rechtssysteem in Turkije functioneert niet meer. Er is een heel sterk staatsapparaat voor in de plaats gekomen dat verschrikkelijke dingen doet. Daardoor durft niemand vrijuit te spreken. Ik zal in elk geval niet verbaasd zijn als later zal blijken dat Erdogan er zelf de hand in had.”

Hoe is de relatie met andere Turken in Nederland sinds de couppoging?

„Ik ben bedreigd en bijna aangevallen toen ik op bezoek was bij een cultureel centrum in Rotterdam-West, vlak na de coup. Toen heb ik pure agressie gezien.

Verder heb ik weinig contact met de Turkse gemeenschap. Mijn buren vermijden me. Als ik de straat in rijd en een buurman staat zijn auto te wassen, draait hij direct zijn hoofd om.

In Turkije is dat nog veel erger. Er is een kliklijn. Mijn Twitteraccount in Turkije is opgeheven. Als ik nu naar Turkije zou gaan, word ik op het vliegveld al gevangengenomen, omdat ik wordt gezien als terrorist. De vraag is wanneer je dan weer uit de gevangenis komt. En als dat al lukt, kun je nergens aan de slag. Onze hele gemeenschap wordt uitgesloten van de maatschappij.

Het gaat er allang niet meer om dat de schuldigen van de coup gevonden worden. Het gaat erom dat allen die in de ogen van Erdogan landverraders zijn, worden uitgeschakeld. Ons bloed is halal. Een minister zei op tv dat de landverraders zullen smeken om gedood te worden omdat ze zo heftig gemarteld zullen worden. Reken maar dat zulke woorden effect hebben.”

Welke Turkse groeperingen zijn er?

De 400.000 Turken in Nederland vormen min of meer een afspiegeling van de bevolking in Turkije. Die is sterk verdeeld langs politieke, religieuze en etnische scheidslijnen. Tegenstanders van de Turkse president Erdogan stellen dat er in toenemende mate slechts ruimte is voor één richting langs deze scheidslijnen. Politiek gezien is dat de richting van de AKP, religieus gezien de richting van het soennisme en etnisch gezien de Turkse richting.

Politiek

De belangrijkste politieke groepering is die van de AKP, de partij van Erdogan. Daarnaast is de kemalistische –seculiere– partij CHP een belangrijke factor. Deze partij was in het verleden aan de macht. Ook de pro-Koerdische partij HDP kan op veel aanhang rekenen. De vierde partij die in het parlement is vertegenwoordigd, is die van de extreemrechtse, nationalistische MHP, van wie de leden ook bekend staan als Grijze Wolven.

Religieus

De soennitische islam is verreweg de grootste religieuze factor van betekenis in Turkije. Zowel de getrouwen van Erdogan als die van zijn tegenstander Fethullah Gülen horen daartoe. Een grote religieuze minderheid is die van de alevieten, die een afsplitsing vormen van de sjiitische islam. Ook de Armeens-Orthodoxe Kerk en de Grieks-Orthodoxe Kerk worden officieel erkend.

Etnisch

Hoewel het soms lijkt alsof het Turkse volk één etnische afkomst heeft, is de werkelijkheid veel genuanceerder. De meerderheid betitelt zich weliswaar als Turk, maar een grote minderheid noemt zich Koerd. Daarnaast zijn er kleinere groepen van andere etnische minderheden, zoals Arabieren en de christelijke Armeniërs.

serie
Turkije op een keerpunt

Turkije verandert in rap tempo, terwijl de wereld toekijkt. Deze serie legt de vinger bij de gevolgen hiervan. Vandaag deel 5 (slot): De worsteling van Nederturken. Turkije en de betrokkenheid van Turkse Nederlanders.