Eerder dit jaar voorspelden alle opiniepeilers dat de meerderheid van het Britse volk niet voor een vertrek uit de Europese Unie zou stemmen. Toch gebeurde het.

Met een verkiezingsjaar in ons land in het vooruitzicht kan men zich afvragen wat de waarde is van alle peilingen die er de komende tijd weer gehouden zullen worden. Is het weggegooid geld of heeft het zin?

Als men afgaat op de aandacht die de media doorgaans aan opiniepeilingen geven, ontkom je niet aan het idee dat ze uiterst relevant zijn. Wekelijks wordt nagegaan hoe een kandidaat of een partij er voor staat. Een procentje meer of een procentje minder, brengt veel pennen in beweging. Het is voer voor journalisten dus. Terwijl al diverse malen is gebleken dat de peilingen er goed naast zitten. De media in hun kielzog ook.

Toch is niet gezegd dat peilingen geen waarde hebben. Ze hebben wel degelijk zin. Ze geven immers een indicatie van de stemming bij de bevolking zoals die op een bepaald moment is. Niet meer en niet minder. Zo moeten ze worden gezien. Niet als een blauwdruk van de verkiezingsuitslag. Voor politici die proberen kiezers te werven, is die informatie van belang. Daar kunnen ze op inspelen. Voor de media zijn dergelijke onderzoeken nuttig om te weten hoe de politieke boodschap van een partij of politicus overkomt. Maar dat is het dan ook.

Het komt nogal eens voor dat publiek en media de uitkomsten van een opinieonderzoek niet opvatten als indicaties van de actuele stemming maar als harde feiten. Daar gaat het mis. Want het is toch wel raar als een fractievoorzitter van een partij met twintig zetels in de Kamer wordt gezegd: „U staat op dit moment op slechts 8 procent.” Met andere woorden: U doet er nauwelijks nog toe. Terwijl hij op dat moment leider is van een partij met een groot aantal zetels.

Uitkomsten van opinieonderzoeken worden ook in verkiezingstijd min of meer gezien als harde feiten. De pers doet daar hartelijk aan mee. Media volgen ze kritiekloos bij hun analyses over de politieke staat van het land en trekken harde conclusies.

Veel opinieonderzoeken bieden geen echte dwarsdoorsnede van de samenleving. Sommige groepen worden er bewust of onbewust buiten gelaten. Dan ontstaat er een verkeerd beeld. Dat is de achterliggende weken in de VS kennelijk gebeurd. De zwijgende, zeer ontevreden minderheid is onvoldoende in de onderzoeken meegenomen. Opinieonderzoekers hadden niet door dat die groep daar een belangrijke factor zou zijn voor de overwinning van Trump.

Opinieonderzoek voorafgaand aan verkiezingen heeft wel zeker zijn waarde, mits de onderzochte groep echt representatief is voor de bevolking. Dan nog blijft het nodig dat de media de uitkomsten kritisch doorlichten alvorens ze die interpreteren en daarover publiceren.