„Veel Scheveningers stammen af van reformator Brenz”

Muzee Scheveningen houdt de herinnering aan het Scheveningen van vroeger levend. Niet alleen staat de zeillogger SCH 472 te pronken,ook is er veel klederdracht te zien, variërend van die van rijke reders tot die van vissers. Dat was vroeger.

Nu is dat anders. Scheveningen is een stadsdeel van Den Haag geworden. De visserij en de klederdracht zijn nagenoeg verdwenen, terwijl het dorp een moderne badplaats is geworden. Veel jongeren hebben niet zo veel meer met hun dorp, dat vroeger een hechte gemeenschap vormde.

Zaterdag herleefden even de oude tijden. Tientallen inwoners en oud-inwoners van Scheveningen kwamen bij elkaar voor een boekpresentatie over hun voorgeslacht in Muzee Scheveningen.

Scheveningse familienamen

In de uitgave komen heel wat Scheveningse familienamen voor, als Den Dulk, Den Heijer, Jol, Pronk, Rog, Roos en Taal. Wie zou verwachten dat veel van deze echt Scheveningse families buitenlandse wortels hebben? Het boek is er duidelijk over: veel Scheveningers stammen af van Samson Gottlieb Baumann.

Deze Baumann trok in de 18e eeuw met zijn vrouw Maria Barbara Pharlin vanuit het Duitse hertogdom Württemberg naar Nederland.

Zijn zoon Johannes Frederik Baumann trouwde met Johanna Magdalena Beekhuijsen en kwam in Scheveningen terecht. Hun dochters trouwden met Scheveningers. Daardoor verdween de naam Baumann, maar de bloedlijn bleef intact.

In het boek worden, met deze Baumann als centrale persoon, lijnen getrokken naar het heden. Die tonen aan welke Scheveningse families van hem afstammen. Het gaat in totaal om duizenden Scheveningers.

Karel de Grote

Ook worden er lijnen naar het verleden getrokken. Die voeren naar de Duitse reformator Johannes Brenz, die op zijn beurt in de genealogische lijn van Karel de Grote staat. Het komt er kort en goed op neer dat deze Scheveningers van de Frankische keizer afstammen.

Het boek is geschreven door Edwin Hamelink, Martin Spaans en Fred van der Zwan, alle drie van Scheveningse afkomst. Van der Zwan, die onderzoek deed naar de kwartierstaat van Baumann, is al tientallen jaren met de genealogie van zijn voorgeslacht bezig. Zijn enthousiasme groeide toen hij ontdekte dat Johannes Brenz, de reformator van het Duitse Württemberg, een van zijn voorvaderen was.

Brenz (1499-1570) was aanwezig tijdens het godsdienstgesprek te Marburg (1529) en was een van de ondertekenaars van de Marburger Artikelen. De kerkhervormer was ook present op de rijksdag te Augsburg in 1530.

Na 1534 werd hij de leider van de lutherse reformatie in het hertogdom Württemberg. Hij werkte mee aan de Württembergse Kerkorde, die grote invloed had op die van de lutherse kerk in Nederland, en aan de hervorming van de universiteit van Tübingen. Brenz schreef een catechismus die in 1559 in het Nederlands werd vertaald.

Tijdens zijn presentatie zei Van der Zwan dat de lutheraan Brenz inbreng gehad heeft bij de totstandkoming van de Heidelbergse Catechismus. Frederik III, de keurvorst van de Palts, wilde een gereformeerde catechismus. Van der Zwan: „Men vroeg de keurvorst of de catechismus van Brenz niet goed genoeg was. Frederik heeft rekening gehouden met deze opmerking. Zodoende is een deel van de catechismus van Brenz in de Heidelberger terechtgekomen.”

Net als Van der Zwan bracht ook Hamelink diverse bezoeken aan Duitsland voor speurwerk. Hamelink vertelde tijdens zijn presentatie over diverse plaatsen die hij in de omgeving van het Zuid-Duitse Stuttgart bezocht om meer te weten te komen over zijn voorgeslacht.

Grafzerk edelman

Een van zijn mooiste herinneringen was die aan het dorp Merklingen. De grafzerk van de edelman Leonard Breitschwert (1519-1593) moest zich in de dorpskerk bevinden. Hij kwam echter voor een dichte deur te staan en besloot aan te kloppen bij het kerkelijk bureau.

Daar vertelde men hem dat de grafzerk niet in de kerk was, maar men wilde wel even de kerkdeur voor hem opendoen. Hamelink ontdekte dat de zerk er wel was: tegen de wand, onder de toren. Op het wapen van deze Breitschwert is een leeuw te zien die met beide klauwen een breed zwaard vasthoudt.

Hamelink bracht ook een bezoek aan Weil der Stadt, Brenz’ geboortplaats. Zijn geboortehuis is nog te zien. Een kerk en een plein in het dorp zijn naar de reformator genoemd. Hamelink bezocht ook Stuttgart, waar Brenz in de Stifskerk onder de kansel was bijgezet. Tijdens restauratiewerkzaamheden in het begin van deze eeuw werd de schrijn met Brenz’ lichaam geopend. Met behulp van moderne methoden lukte het om de hervormer te identificeren.

Reinier en Wouter Hamelink boden het eerste exemplaar aan Wil van den Broek-Taal (83) aan, medeoprichtster van de Historische en Genealogische Vereniging Scheveningen.

Bijbelstudie

Van den Broek vertelde desgevraagd dat in haar directe familie de naam Magdalena, een van de voornamen van de vrouw van Baumann, nog voorkomt. Van den Broeks moeder droeg de Scheveningse klederdracht, zij heeft die nooit gedragen. Ze kerkt in de Bethelkerk, vanouds een gereformeerde kerk, nu onderdeel van de protestantse gemeente Scheveningen. Een „warme gemeenschap”, vindt ze.

Van den Broek vindt het belangrijker dat ze afstamt van Brenz dan van Karel de Grote, omdat ze godsdienstige zaken belangrijk vindt. „Ik doe met anderen nog steeds aan Bijbelstudie en ik kijk ook nog weleens in een oude catechismusverklaring van d’Outrein die mijn grootvader heeft nagelaten.”

----

De kwartierstaat van J. F. Baumann

Een kwartierstaat is het volledigste overzicht van de voorouders van een persoon. De naam is ontleend aan de vier kwartieren van een wapenschild, waarin men de familiewapens van de vier grootouders plaatste. De kwartierstaat kan vier grootouders, acht overgrootouders, zestien betovergrootouders aangeven. Het aantal verdubbelt steeds.

In ”Van Aken naar Scheveningen” zijn vijftien generaties van Johannes Frederik Baumann (circa 1749-1796) opgenomen. Samson Gottlieb Bauman, de vader van Johannes Frederik, werd geboren in Zwitserland. Zijn oudste kind zag daar het levenslicht, de anderen in Nederland.

Naast de kerkhervormer Johannes Brenz komen in de kwartierstaat nog meer belangrijke mensen voor. Leonhard Breitschwert (1519-1593) was in de adelstand opgenomen. Hans Daucher was beeldhouwer en houtsnijder in Ulm. Hij vervaardigde waarschijnlijk het altaarstuk van het hoogaltaar van de Evangelisch-Lutherse St.-Annenkirche in Annaberg-Bucholz.

Johan Dreher (circa 1485-1563) was rechter en burgemeester te Leonberg. Michael Erhart, (1440/1445-1522), was beeldhouwer te Ulm. Hij werkte aan de koorbanken en aan het hoogaltaar in de munster van Ulm. Via Leonard Breitschwert loopt er een lijn naar Karel de Grote.

----

„Veel Scheveningers stammen af van reformator Brenz”

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?