„Gesprek moet centraal staan in Protestantse Kerk”
Niet de pluraliteit, maar verplichting tot onderlinge omgang moet het klimaat van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) stempelen, vindt de Leidse ethicus prof. dr. G. G. de Kruijf. „Wie de eigen opvattingen, hoezeer die ook als rechtmatige uitleg van de Bijbel wordt beleefd, verabsoluteert en aan de ander geen boodschap heeft, moet zich ernstig afvragen wat hij in de PKN te zoeken heeft.”
De hervormde kerkelijke hoogleraar sprak dinsdag tijdens de jaarvergadering van de Confessionele Vereniging (CV) over ”het klimaat van de PKN”. Het verenigingsbesluit van 12 december 2003 noemde hij „het eindpunt van een weg vol vermoeienis en verwarring.”
Vormt de PKN wel een eenheid, of is het slechts een plurale kerk, een optelsom en een vergaarbak? Prof. De Kruijf houdt het voor de grootste bedreiging van de PKN als zijn imago dat van een onbegrensde pluraliteit wordt. „Want dan wordt hij een religieuze koepelorganisatie en dat is iets anders dan een Christusbelijdende kerk.”
De gezaghebbende instantie van de kerk is de Heilige Schrift. Maar de gehoorzaamheid aan de Schrift wordt daardoor bepaald dat de leden van de kerk bij de uitleg en toepassing van de Schrift bereid zijn naar elkaar te luisteren, zo heeft prof. De Kruijf van Karl Barth geleerd. „Dus: zonder het gesprek met iemand die een andere uitleg geeft, kan ik helemaal geen kerk zijn.”
De Leidse hoogleraar stelde dat wie niet tot een wederkerig luisteren naar elkaar bereid is, de grens van de kerk overschrijdt. „Dat geldt orthodoxie en liberaliteit gelijkelijk. Het gaat er niet alleen om dat orthodoxen bereid zijn een uitleg van de Schrift serieus te nemen die homoseksualiteit rechtvaardigt, maar ook dat liberalen zich laten storen door een uitleg van de Schrift die geen vrouwelijke ambtsdragers toelaat. En dat je die wederzijdse stoornis nooit voorbij bent. Dat je het mógelijk blijft achten door de ander overtuigd te worden.”
Hij benadrukte niet te pleiten voor cultivering van het gesprek, „maar voor het aannemen van de houding die bij Christus past.” In dit verband verwees hij naar een Leids dispuut waar de Zoetermeerse ds. M. A. van den Berg had gezegd: „De kerk is niet de ruimte voor het debat over de waarheid, maar pilaar en vastigheid der waarheid.” Prof. De Kruijf: „Dat kan ik op een bepaalde manier meezeggen. De kerk is niet de ruimte waar we door onderling gesprek waarheid scheppen, we belijden er Jezus als de waarheid. Maar precies daaraan ontspringt de noodzaak van het gesprek. Want Jezus valt nooit samen met het beeld dat wij van Hem hebben. Ook niet met het beeld van enige belijdenis. Dat is wat ik ds. Van den Berg voorhoud.”
De Leidse hoogleraar bepleitte vernieuwing van de kerk. „Er is veel verziekt en veel vastgelopen. Er is veel bedorven lucht en troebel water in onze kerk. We koesteren de illusie dat je het vooral moet hebben van de gemeente waar je je thuis voelt.”
Prof. De Kruijf noemt dat „een illusie.” „Wat je nodig hebt in de kerk is de rekenschap die je elkaar geeft. Veel dispuut om het verstaan van het Woord Gods.”
De CV noemt de weg van afscheiding onverantwoord, zo herhaalde CV-voorzitter ds. L. den Breejen het standpunt van de vereniging. De CV heeft zich altijd achter het SoW-proces gesteld, maar was vanuit deze „positieve” grondhouding altijd „kritisch en betrokken.”
Daarom is voortdurend gepleit voor een groeimodel waarbij uiteindelijk niemand buiten de boot zou vallen. Sinds het unievoorstel van de CV door de synode verworpen is, beschouwt de vereniging het SoW-proces als een weg van gehoorzaamheid.
De CV is dankbaar dat de PKN „voluit een belijdende kerk” wil zijn, getuige kerkordeartikel 1.3, aldus de voorzitter. Het verenigingsbesluit is volgens hem een goed moment om ook weer eens kritisch naar de CV te kijken. „De vraag is niet óf we verder gaan als vereniging binnen de PKN, maar wel hóé.” Hij zei desgevraagd dat de CV voorlopig nog, ondanks de kerkvereniging, haar oude naam handhaaft.
Ds. Den Breejen deed een klemmend beroep op de bezwaarden om in de kerk te blijven. „Geloof erin dat God Zijn Kerk in standhoudt, ook in Nederland. De enige reden om jezelf van de kerk af te scheiden is als Gods Woord niet meer vrijuit verkondigd mag worden. Geloof me, in de PKN zal die ruimte er volledig zijn.”
De zorgen over vergrijzing en terugloop van het aantal leden blijven de CV achtervolgen. Het aantal leden is nu gedaald tot 2900. Ook blijft een discussiepunt dat haar visie als vaag en onduidelijk wordt ervaren. Een lid zei dat hij wel drie keer een artikel over niet-huwelijkse levensverbintenissen in het CV-blad Confessioneel had moeten lezen om te zien waar de schrijver staat. Tijdens een forumbespreking benadrukten enkele leden dat de CV duidelijker en alerter moet reageren op actuele ontwikkelingen. Ds. Den Breejen voerde een pleidooi voor de ontwikkeling van een eigen en duidelijke visie.
Om een beter imago en een toekomstvisie te ontwikkelen, krijgen de leden van de CV een gesprekshandreiking toegestuurd. Hun worden enkele concrete vragen gesteld, waarop ze voor eind december moeten reageren.
Jongeren zijn nog nauwelijks te porren voor het lidmaatschap van een vereniging, zo werd opgemerkt tijdens de vergadering. „We moeten op websites aanwezig zijn. Die bezoeken zij”, zei iemand.
Ds. K. Schaap, hervormd emeritus predikant in Dalfsen, zei dat traditie jongeren „nul komma niks” zegt. „Op de schoonheid van het Liedboek reageren ze helemaal niet. Je bent al blij dat ze ”Samen in de Naam van Jezus zingen”. Verzoening en de vraag ”Hoe ben ik in het oog van God?” leven nauwelijks tegenwoordig. Juist op dat punt moeten we de grote vragen van het belijden aan de orde stellen.”
