Brokstuk voor brokstuk wordt de Britse Vickers Wellington die in de Tweede Wereldoorlog bij Lemmer neerstortte, naar boven gehaald. Een nog geladen machinegeweer, een stuk van een reddingsboot, een deel van een propeller – het is een greep uit de stukken die reeds geborgen zijn.

Het bergen van het vliegtuig, dat door de klap op het water in duizenden stukjes uiteenviel, zal nog weken duren. Ieder stukje van 10 millimeter of groter wordt nauwkeurig gecontroleerd. In de hoop antwoorden te krijgen op vragen zoals: welk vliegtuig is het, wie waren de bemannings­leden en wat is er gebeurd op het einde van die laatste vlucht?

„Het doet veel met nabestaanden”, meldt majoor Arie Kappert als de zoektocht naar mogelijke overblijfselen van de bemanningsleden ter sprake komt. Sinds hij bergingsofficier bij Defensie is, zag hij vaak wat het voor nabestaanden betekent als zij duidelijkheid krijgen over het lot van hun omgekomen familielid.

Kappert: „Zij hebben het verlies van hun dierbaren nooit kunnen afsluiten en hebben nooit geweten wat er gebeurd is. Het is bij zo’n project het mooiste om de vermisten te vinden.”

Zand winnen

De bommenwerper is een van de vele Britse vliegtuigen die op weg naar Duitsland neerstortten. In het IJsselmeer liggen naar schatting 100 tot 120 vliegtuigwrakken.

Meestal wordt ervoor gekozen ze te laten liggen, maar bij de Vickers Wellington kon dat niet, want Koninklijke Smals Beheer uit het Limburgse Herten wil de komende vijftien tot twintig jaar zand gaan winnen in het IJsselmeer. Dit gebeurt onder meer op en rond de plek waar het vliegtuig ligt.

Bij het wrak bevinden zich verder meerdere explosieven. Ook het ethische aspect van de mogelijk aanwezige menselijke resten speelde mee bij de beslissing om te bergen. Er bestaat een kans dat de lichamen niet meer in het wrak liggen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog spoelden meerdere soldaten aan op de IJsselmeerkust. Kappert sluit daarom niet uit dat de bemanning van de Wellington reeds begraven is.

Pools squadron

Tot nu toe is zo’n 40 tot 45 procent van het wrak geborgen. Er zijn nog geen lichaamsresten of persoonlijke bezittingen aangetroffen. Ook concrete bewijzen om welk vliegtuig het gaat, ontbreken nog. Daardoor zijn de namen van bemanningsleden van de bommenwerper nog niet bekend.

De Stichting Missing Airmen Memorial Foundation denkt dat het vliegtuig behoorde tot een Pools squadron van de Britse luchtmacht dat in mei 1941 neerstortte in het IJsselmeer. Defensie heeft wel een vermoeden, maar wil dat niet uitspreken. „Stel dat het toch om een ander toestel gaat”, licht Kappert toe. „Dan hebben we de nabestaanden valse hoop gegeven.”

Bommen

Hobbyisten doken de afgelopen jaren reeds naar het wrak. Defensie is daar niet blij mee, zegt de majoor. „Deze duikers hebben vast een nobel streven, maar het is erg gevaarlijk. Zeker omdat er meerdere bommen in het wrak liggen. Volgens de regelgeving mag niemand zonder vergunning naar het wrak duiken, maar deze mensen zijn hardleers. We hebben de hobbyisten inmiddels aangesproken op hun duikactiviteiten.”

Vier grote explosieven, zogeheten vijfhonderdponders, zijn inmiddels gevonden. Deze worden binnen enkele weken elders tot ontploffing gebracht. De zoektocht naar drie 250-ponders is nog gaande.

De bodem wordt voorzichtig afgegraven totdat deze bommen zijn gevonden. In theorie kunnen ze ontploffen als ze te hard worden geraakt door de graafmachine, zegt René Pouw van de Explosieven Opruimingsdienst. „Dit hangt van de ontsteking af. En we weten nog niet welke soort ontsteking er op de bommen zit, dus we moeten voorzichtig opereren.”

Onstuimig weer

Om het vliegtuig te bergen, plaatste Leemans Speciaalwerken uit Vriezenveen damwanden 
rond het wrak, om zo een grote droge bak van 14 bij 30 meter te maken. „Wij zijn de eeuwige strijd met het water aangegaan”, zegt projectleider Evander Broekman over de bijzondere constructie.

In het begin lekte de bak vanwege onstuiming weer. De start begon daarom drie dagen later dan beoogd. „Inmiddels hebben we alles goed onder controle.” Het grootste aaneengesloten deel van het vliegtuig, een stuk van een vleugel dat onderweg afbrak, ligt overigens buiten de bak, op een kilometer van de rest.

Laatste groet

De Britse luchtmacht vliegt volgende week met een Lancaster­bommenwerper over de locatie van het wrak. Met deze actie wordt een laatste groet gebracht aan de soldaten die in het IJsselmeer het leven verloren in de strijd tegen de Duitsers.

Vooralsnog zijn deze soldaten naamloos, maar met elk geborgen onderdeel komt het achterhalen van de geschiedenis van het wrak dichterbij.